فصل یکم : جایگاه امنیّت در نظام اسلامی
1 / 1 امنیّت ، نعمتی بزرگ
فصل یکم : جایگاه امنیّت در نظام اسلامی1 / 1امنیّت ، نعمتی بزرگقرآن«و میان آنان و میان آبادی هایی که در آنها برکت نهاده بودیم ، شهرهای متّصل به هم قرار داده بودیم و در میان آنها مسافت را ، به اندازه ، مقرّر داشته بودیم . در این [راه]ها ، شب ها و روزها آسوده خاطر بگردید» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در باره این سخن خداوند متعال : «سپس ، در آن روز ، قطعا از نعمتْ پرسش می شوید» :[مقصود از نعمت ،] امنیّت و سلامت است .
تفسیر القمّی در باره این سخن خداوند متعال : «و اگر به آنان خوبی رسد ، می گویند : «این ، از نزد خداست» ، و اگر به آنان ، گزندی برسد ، می گویند : «این ، از جانب توست» . بگو : «هر دو از جانب خداست»» :از اهل بیت علیهم السلام ، روایت شده است که فرمودند : «خوبی ها در کتاب خدا بر دو گونه اند ، و بدی ها نیز بر دو گونه . از جمله خوبی ها که خداوند عز و جل نام برده ، تن درستی و سلامت و امنیّت و گشایش (رفاه) و روزی است . خداوند ، اینها را خوبی نامیده است . «و اگر بدی [و گزندی ]به آنها برسد» ، مقصودش از بدی در این جا ، بیماری و ترس و گرسنگی و سختی است .
.
ص: 500
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أصبَحَ وأمسی وعِندَهُ ثَلاثٌ فَقَد تَمَّت عَلَیهِ النِّعمَهُ فِی الدُّنیا : مَن أصبَحَ وأمسی مُعافیً فی بَدَنِهِ ، آمِنا فی سِربِهِ (1) ، عِندَهُ قوتُ یَومِهِ ، فَإِن کانَت عِندَهُ الرّابِعَهُ فَقَد تَمَّت عَلَیهِ النِّعمَهُ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ؛ وهُوَ الإِسلامُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :نِعمَتانِ مَکفورَتانِ (3) ؛ الأَمنُ وَالعافِیَهُ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :أسکَنَ سُبحانَهُ آدَمَ علیه السلام دارا أرغَدَ (5) فیها عَیشَهُ ، وآمَنَ فیها مَحَلَّتَهُ . (6)
عنه علیه السلام :لا نِعمَهَ أهنَأُ مِنَ الأَمنِ . (7)
.
1- .أصبح آمِنا فی سِربِهِ أی فی نفسه . وفلانٌ آمِنُ السِّربِ : لا یُغزی مالُهُ ونَعَمُهُ (لسان العرب : ج 1 ص 463 «سرب») .
2- .الکافی: ج 8 ص 148 ح 127 عن مسعده بن صدقه، عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول: ص 36 وفیه «وهو الإیمان» بدل «وهو الإسلام»، بحار الأنوار: ج77 ص139 ح15 وراجع : کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 469 ح 5916 وسنن ابن ماجه: ج 2 ص 1387 ح 4141 .
3- .قال العلّامه المجلسی قدس سره : «مکفورتان» أی مستورتان عن الناس، لا یعرفون قدرهما، أو لا یشکرهما الناس لغفلتهم عن عظم شأنهما (بحار الأنوار: ج 81 ص 170).
4- .الخصال:ص34 ح5 عن إسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار: ج 81 ص 170 ح1.
5- .[یُقال] : صاروا فی رَغَدٍ من العیش : أی فی رزق واسع (مجمع البحرین: ج 2 ص 714 «رغد»).
6- .نهج البلاغه: الخطبه1، بحار الأنوار: ج 63 ص 213 ح 48.
7- .غرر الحکم: ج 6 ص 435 ح 10911، عیون الحکم والمواعظ: ص 544 ح 10119.
ص: 501
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس شب و روزِ خود را سپری کند و از سه چیز ، برخوردار باشد ، نعمت دنیا را کامل دارد : کسی که بام و شامش را در تن درستی و آسایشِ خاطر بگذراند (1) و خوراکِ روزانه خود را داشته باشد . حال اگر چهارمین نعمت را هم داشته باشد ، نعمت دنیا و آخرت بر او کامل شده است و آن نعمت ، اسلام است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو نعمت اند که قدرشان ناشناخته است : امنیّت و سلامت .
امام علی علیه السلام :خداوند سبحان ، آدم علیه السلام را در سرایی جای داد که در آن سرا ، زندگی اش را پُر از ناز و نعمت ، و محیطش را برخوردار از امنیّت قرار داد .
امام علی علیه السلام :نعمتی گواراتر از امنیّت نیست .
.
1- .یعنی امنیّت جانی و مالی داشته باشد .
ص: 502
عنه علیه السلام :نَم آمِنا، تَکُن فی أمهَدِ (1) الفُرُشِ . (2)
عنه علیه السلام :کُلُّ سُرورٍ یَحتاجُ إلی أمنٍ . (3)
عنه علیه السلام :رَفاهِیَهُ العَیشِ فِی الأَمنِ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :النَّعیمُ فِی الدُّنیَا الأَمنُ وصِحَّهُ الجِسمِ ، وتَمامُ النِّعمَهِ فِی الآخِرَهِ دُخولُ الجَنَّهِ ، وما تَمَّتِ النِّعمَهُ عَلی عَبدٍ قَطُّ [ ما ] (5) لَم یَدخُلِ الجَنَّهَ . (6)
عنه علیه السلام :ثَلاثَهُ أشیاءَ یَحتاجُ النّاسُ طُرّا إلَیها : الأَمنُ ، وَالعَدلُ ، وَالخِصبُ (7) . (8)
1 / 2ذَمُّ عَدَمِ الأَمنِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا خَیرَ فِی القَولِ إلّا مَعَ الفِعلِ ، ولا فِی المَنظَرِ إلّا مَعَ المَخبَرِ ... ولا فِی الحَیاهِ إلّا مَعَ الصِّحَّهِ ، ولا فِی الوَطَنِ إلّا مَعَ الأَمنِ وَالسُّرورِ . (9)
الإمام علیّ علیه السلام :شَرُّ البِلادِ بَلَدٌ لا أمنَ فیهِ ولا خِصبَ . (10)
.
1- .مَهَّدتُ الفِراشَ: إذا بَسَطتَهُ وَوَطَّأتَهُ (مجمع البحرین: ج 3 ص 1729 «مهد»).
2- .المواعظ العددیّه: ص 61.
3- .بحار الأنوار: ج 78 ص 7 ح 59 نقلاً عن مطالب السؤول.
4- .غرر الحکم: ج4 ص100 ح5438، عیون الحکم والمواعظ: ص 271 ح 4983.
5- .ما بین المعقوفین أثبتناه من بحار الأنوار.
6- .معانی الأخبار: ص 408 ح 87 عن زید الشحام، بحار الأنوار: ج 81 ص 172 ح 8 .
7- .الخِصْب : نقیص الجَدب، وهو کثره العُشب ورفاغه العَیش . ومَکانٌ خَصیب : کثیر الخیر (تاج العروس : ج 1 ص 464 «خصب») .
8- .تحف العقول: ص 320، بحار الأنوار: ج 78 ص 234 ح 44.
9- .کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 369 ح 5762 عن حماد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق: ج 2 ص 333 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، الاختصاص : ص 243 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار: ج 77 ص 58 ح 3.
10- .غرر الحکم: ج4 ص165 ح5684، عیون الحکم والمواعظ: ص 294 ح 5253.
ص: 503
1 / 2 نکوهشِ نبود امنیّت
امام علی علیه السلام :آسوده بخواب که [در این صورت ،] در نرم ترین بستر خواهی بود .
امام علی علیه السلام :هر شادمانی ای نیاز به امنیّت [و آرامش] دارد .
امام علی علیه السلام :آسایش زندگی ، در [گرو] امنیّت است .
امام صادق علیه السلام :نعمت دنیا ، امنیّت و تن درستی است ، و کامل شدن نعمت در آخرت ، رفتن به بهشت است . تا زمانی که بنده وارد بهشت نشود ، هرگز نعمت را کامل به دست نیاورده است .
امام صادق علیه السلام :سه چیز است که همه مردم به آنها نیازمندند : امنیّت ، دادگری ، و فراوانی .
1 / 2نکوهشِ نبود امنیّتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در گفتارِ بی کردار ، و دیدنِ بی آزمودن ... و زندگی بدون سلامت ، و وطن بدون امنیّت و شادمانی ، خیری نیست .
امام علی علیه السلام :بدترینِ شهرها ، شهری است که در آن ، امنیّت و فراوانی نباشد .
.
ص: 504
عنه علیه السلام :شَرُّ الأَوطانِ ما لَم یَأمَن فیهِ القُطّانُ (1) . (2)
عنه علیه السلام :الخائِفُ لا عَیشَ لَهُ . (3)
الخصال عن أبی خالد السِّجِستانی :قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : خَمسُ خِصالٍ مَن فَقَدَ واحِدَهً مِنهُنَّ لَم یَزَل ناقِصَ العَیشِ ، زائِلَ العَقلِ ، مَشغولَ القَلبِ ؛ فَأَوَّلُها: صِحَّهُ البَدَنِ ، وَالثّانِیَهُ: الأَمنُ ، وَالثّالِثَهُ: السَّعَهُ فِی الرِّزقِ ، وَالرّابِعَهُ: الأَنیسُ المُوافِقُ . قُلتُ : ومَا الأَنیسُ المُوافِقُ ؟ قالَ : الزَّوجَهُ الصّالِحَهُ ، وَالوَلَدُ الصّالِحُ ، وَالخَلیطُ الصّالِحُ . وَالخامِسَهُ وهِیَ تَجمَعُ هذِهِ الخِصالَ : الدَّعَهُ (4) . (5)
راجع : ص 530 (الأمن / الفصل الثانی : أخطر آفات الأمن / الکفران) .
1 / 3مَسؤولِیَّهُ الوُلاهِ فی أمنِ البِلادِمسند ابن حنبل عن عمرو بن عبسه السلمی :رَغِبتُ عَن آلِهَهِ قَومی فِی الجاهِلِیَّهِ ... حَتّی دَخَلتُ عَلَیهِ [ أی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ] فَسَلَّمتُ عَلَیهِ فَقُلتُ لَهُ : ما أنتَ؟ فَقالَ : نَبِیٌّ ، فَقُلتُ : ومَا النَّبِیُّ؟ فَقالَ : رَسولُ اللّهِ ، فَقُلتُ : ومَن أرسَلَکَ ؟ قالَ : اللّهُ عز و جل ، قُلتُ : بِماذا أرسَلَکَ؟ فَقالَ : بِأَن توصَلَ الأَرحامُ ، وتُحقَنَ الدِّماءُ ، وتُؤَمَّنَ السُّبُلُ ، وتُکسَرَ الأَوثانُ ، ویُعبَدَ اللّهُ وَحدَهُ لا یُشرَکُ بِهِ شَیءٌ . (6)
.
1- .قَطَنَ بالمکانِ: أقام به وتوطّنَهُ فهو قاطن، والجمع قُطّان (مجمع البحرین: ج 3 ص 1497 «قطن»).
2- .غرر الحکم: ج4 ص171 ح 5712، عیون الحکم والمواعظ: ص 295 ح 5279.
3- .غرر الحکم: ج1 ص251 ح1011، عیون الحکم والمواعظ: ص 30 ح 453.
4- .قال العلّامه المجلسی قدس سره : الدَّعَهُ : السکون وقلّه الأشغال، قال فی النهایه: وَدُع بالضمّ وداعه ودعه : أی سکن وترفّه، وفی الصحاح: الدعه: الخفض، والهاء عوض من الواو، تقول منه: ودع الرجل فهو ودیع ؛ أی ساکن، ورجل متّدع : أی صاحب دعه وراحه، والموادعه: المصالحه ، انتهی . ویحتمل أن یکون المراد عدم المنازعه والمخاصمه (بحارالأنوار : ج 81 ص 171) .
5- .الخصال: ص 284 ح 34، بحار الأنوار: ج 81 ص 171 ح 4.
6- .مسند ابن حنبل: ج 6 ص 53 ح 17013، مسند الشامیّین: ج 2 ص 30 ح 863 ، تاریخ دمشق: ج 46 ص 262.
ص: 505
1 / 3 مسئولیت فرمان روایان در امنیّت کشور
امام علی علیه السلام :بدترین وطن ها ، وطنی است که ساکنانش در آن ، امنیّت نداشته باشند .
امام علی علیه السلام :کسی که در ترس و وحشت به سر می بَرَد ، زندگی ندارد .
الخصال به نقل از ابو خالد سِجِستانی :امام صادق علیه السلام فرمود : «پنج چیز است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد ، پیوسته ، زندگی اش ناقص ، خِردش از کار افتاده ، و دلش مشغول [و گرفتار ]است : اوّل ، تن درستی و دوم ، امنیّت و سوم ، گشایشِ در روزی و چهارم ، یارِ سازگار» . گفتم : یارِ سازگار ، چیست؟ فرمود : «همسر شایسته ، و فرزند شایسته ، و هم نشین شایسته» . [سپس ادامه داد :] «و پنجم که جامع این چیزهاست آسایش [و رفاه ]است» .
ر . ک : ص 531 (امنیّت / فصل دوم : خطرناک ترین آسیب های امنیّت / ناسپاسی) .
1 / 3مسئولیت فرمان روایان در امنیّت کشورمسند ابن حنبل به نقل از عمرو بن عبسه سلمی :در جاهلیت ، از خدایان قوم خود ، روی گردانْدم ... تا آن گاه که خدمت پیامبر خدا رسیدم و سلام کردم و گفتم : تو کیستی ؟ فرمود : «پیامبر» . گفتم : پیامبر ، چیست؟ فرمود : «فرستاده خدا» . گفتم : چه کسی تو را فرستاده است؟ فرمود : «خداوند» . گفتم : برای چه فرستاده است؟ فرمود : «برای پیوندِ خویشاوندان ، حفظ خون ها ، امنیّت راه ها ، شکستن بت ها ، و پرستش خدای یگانه و بی انباز» .
.
ص: 506
الإمام علیّ علیه السلام :اللّهُمَّ إنَّکَ تَعلَمُ أنَّهُ لَم یَکُنِ الَّذی کانَ مِنّا مُنافَسَهً فی سُلطانٍ ، ولَا التِماسَ شَیءٍ مِن فُضولِ الحُطامِ ، ولکِن لِنَرُدَّ المَعالِمَ مِن دینِکَ، ونُظهِرَ الإِصلاحَ فی بِلادِکَ، فَیَأمَنَ المَظلومونَ مِن عِبادِکَ ، وتُقامَ المُعَطَّلَهُ مِن حُدودِکَ . (1)
عنه علیه السلام :لابُدَّ لِلنّاسِ مِن أمیرٍ بَرٍّ أو فاجِرٍ ، یَعمَلُ فی إمرَتِهِ المُؤمِنُ ، ویَستَمتِعُ فیهَا الکافِرُ ، ویُبَلِّغُ اللّهُ فیهَا الأَجَلَ ، ویُجمَعُ بِهِ الفَیءُ ، ویُقاتَلُ بِهِ العَدُوُّ ، وتَأمَنُ بِهِ السُّبُلُ . (2)
المَزار مِن زِیارَهٍ یُزارُ بِها أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام فی لَیلَهِ سَبعٍ وعِشرینَ مِن رَجَبٍ :... وبَذَلَ علیه السلام نَفسَهُ فی مَرضاهِ رَسولِکَ ... وحینَ وَجَدَ أنصارا نَهَضَ مُستَقِلّاً بِأَعباءِ الخِلافَهِ ، مُضطَلِعا بِأَثقالِ الإِمامَهِ ، فَنَصَبَ رایَهَ الهُدی فی عِبادِکَ ، ونَشَرَ ثَوبَ الأَمنِ فی بِلادِکَ ، وبَسَطَ العَدلَ فی بَرِیَّتِکَ . (3)
الإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعائِهِ لِأَهلِ الثُّغورِ :فَإِن خَتَمتَ لَهُ بِالسَّعادَهِ ، وقَضَیتَ لَهُ بِالشَّهادَهِ ، فَبَعدَ أن یَجتاحَ عَدُوَّکَ بِالقَتلِ ، وبَعدَ أن یَجهَدَ بِهِمُ الأَسرُ ، وبَعدَ أن تَأمَنَ أطرافُ المُسلِمینَ ، وبَعدَ أن یُوَلِّیَ عَدُوُّکَ مُدبِرینَ . (4)
.
1- .نهج البلاغه: الخطبه 131، تحف العقول: ص 239 عن الإمام الحسین علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج 34 ص 111 ح 949؛ تذکره الخواص: ص 120 عن عبداللّه بن صالح العجلی.
2- .نهج البلاغه: الخطبه 40، بحار الأنوار: ج 75 ص 358 ح 72؛ شعب الإیمان: ج 6 ص 65 ح 7508 عن لیث، المصنّف لابن أبی شیبه: ج 8 ص 741 ح 51 عن أبی البختری من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام وکلاهما نحوه، کنز العمّال: ج 5 ص 751 ح 14286، وراجع : السنن الکبری: ج 8 ص 319 ح 16764.
3- .المزار للشهید الأوّل: ص 106، بحار الأنوار: ج 100 ص 380 ح 10.
4- .الصحیفه السجّادیه: ص 115 الدعاء 27.
ص: 507
امام علی علیه السلام :بار خدایا ! تو می دانی که آنچه از ما سر زد ، از سرِ قدرت طلبی ، یا به دست آوردن چیزی از دارایی بی ارزش دنیا نبود ؛ بلکه برای این بود که نشانه های دینت را بازگردانیم و در شهرهایت ، آبادانی پدیدار سازیم تا بندگان ستم دیده ات در امنیّت باشند و احکامِ بر زمین مانده ات بر پا داشته شوند .
امام علی علیه السلام :مردم را ناگزیر فرمان روایی باید ، نیک یا بد ، تا در [سایه] فرمان روایی او مؤمن ، کار خویش (اطاعت خدا) کند و کافر ، بهره خویش ببَرَد ، و خداوند ، هر کس را به اجل مقدّرش برساند ، و به وسیله او ، مالیات ها جمع آوری گردد و با دشمن ، جنگ شود و راه ها امن گردند .
المزار ، شهید اوّل از زیارتی که با آن امیر مؤمنان علیه السلام در شب بیست و هفتم رجب ، زیارت می شود :و در راه خشنودی پیامبرت ، جان فشانی کرد ... و آن گاه که یارانی یافت ، مسئولیت های خلافت را برعهده گرفت و بارهای سنگین پیشوایی را به دوش کشید و پرچم راهبری را در میان بندگانت برافراشت و بساط امنیّت را در شهرهایت افکند ، و عدل را در میان آفریدگانت گسترانید .
امام زین العابدین علیه السلام از دعای ایشان برای مرزداران :اگر زندگی اش را به نیک بختی پایان دادی و شهادت را بر او مقدّر فرمودی ، این [شهادتش ]پس از آن باشد که دشمنت را به کُشتار ، از بیخ و بُن برکَنَد ، و پس از آن که دشمنانت به رنج اسارت در افتند ، و پس از آن که مرزهای مسلمانان ، امنیّت یابد ، و پس از آن که دشمنت پشت کرده ، بگریزد .
.
ص: 508
الإمام الرضا علیه السلام :إنَّ الإِمامَهَ زِمامُ الدّینِ ، ونِظامُ المُسلِمینَ ، وصَلاحُ الدُّنیا ، وعِزُّ المُؤمِنینَ . إنَّ الإِمامَهَ اُسُّ (1) الإِسلامِ النّامی، وفَرعُهُ السّامی . بِالإِمامِ تَمامُ الصَّلاهِ وَالزَّکاهِ وَالصِّیامِ وَالحَجِّ وَالجِهادِ ، وتَوفیرُ الفَیءِ (2) وَالصَّدَقاتِ ، وإمضاءُ الحُدودِ وَالأَحکامِ ، ومَنعُ الثُّغورِ (3) وَالأَطرافِ . (4)
1 / 4دَورُ الدُّعاءِ فی الأَمنِالکتاب« وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا ءَامِنًا وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ ءَامَنَ مِنْهُم بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْاخِرِ قَالَ وَ مَن کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَی عَذَابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ » . (5)
« وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ ءَامِنًا وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَامَ» . (6)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله مِن دُعائِهِ عَقیبَ صَلاهِ الظُّهرِ :اللّهُمَّ لا تَدَع لی ذَنبا إلّا غَفَرتَهُ ، ولا هَمّا إلّا فَرَّجتَهُ ، ولا سُقما إلّا شَفَیتَهُ ، ولا عَیبا إلّا سَتَرتَهُ ، ولا رِزقا إلّا بَسَطتَهُ ، ولا خَوفا إلّا آمَنتَهُ . (7)
.
1- .الاُسُّ: أصلُ البِناء (مجمع البحرین: ج 1 ص 47 «أسس»).
2- .الفَیءُ: هو ما حصل للمسلمین من أموال الکفّار من غیر حرب ولا جهاد (النهایه: ج 3 ص 482 «فیأ»).
3- .الثَّغْرُ: موضع المخافه الذی یُخاف منه هجوم العدوّ، والجمع: ثغور (مجمع البحرین: ج 1 ص 242 «ثغر»).
4- .الکافی: ج 1 ص 200 ح 1، کمال الدین: ص 677 ح 31، معانی الأخبار: ص 97 ح 2، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج1 ص 218 ح 1 کلّها عن عبدالعزیز بن مسلم، بحار الأنوار: ج 25 ص 122 ح 4 .
5- .البقره: 126.
6- .إبراهیم: 35 .
7- .فلاح السائل: ص 310 ح 210 عن عبداللّه بن محمّد التمیمی عن الإمام العسکری عن آبائه علیهم السلام ، مصباح المتهجّد: ص 76 ح 124، المصباح للکفعمی: ص 53 کلاهما عن معاویه بن عمّار من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه، المزار للمفید: ص 123، المزار الکبیر: ص 179 وکلاهما من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 86 ص 63 ح 2 .
ص: 509
1 / 4 نقش دعا در امنیّت
امام رضا علیه السلام :امامت ، زمامِ دین است ، و رشته پیوند (1) مسلمانان ، و مایه آبادانی دنیا ، و اقتدار مؤمنان . امامت ، ریشه بالنده اسلام و شاخه بلند آن است . با امامت ، نماز و زکات و روزه و حجّ و جهاد ، کامل می شوند ، و فئ و زکات ، جمع آوری می شوند ، و حدود و احکام ، اجرا می گردند ، و مرزها و سرحدّات ، نگهداری می شوند .
1 / 4نقش دعا در امنیّتقرآن«و آن گاه که ابراهیم گفت : «پروردگارا ! این جا را شهری امن ، قرار ده و مردمش را هر کس از آنان که به خدا و روزِ بازپسین ایمان بیاورد از میوه ها روزی بخش» ، [خدا ]فرمود : «ولی هر کس کفر بورزد ، اندکی برخوردارش می کنم . سپس او را با خواری به سوی عذاب آتش می کشانم ؛ و چه بدسرانجامی است!» .
«و آن گاه که ابراهیم گفت : «پروردگارا ! این شهر را امن قرار ده و من و فرزندانم را از این که بت ها را بپرستیم ، دور بدار»» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله از دعای ایشان در تعقیبات نماز ظهر :بار خدایا ! هر گناهی دارم ، بیامرز ، هر نگرانی و اندوهی دارم ، بزُدای ، هر بیماری ای دارم ، بهبود بخش ، هر عیبی دارم ، بپوشان ، و روزی ام را گشایش ده ، و ترس مرا به امنیّت بدل فرما .
.
1- .واژه «نظام» که در متن عربی حدیث آمده ، نخ یا رشته ای را گویند که با آن ، دانه های مروارید و تسبیح و مانند آن را به رشته می کشند ؛ شیرازه .
ص: 510
سنن الدارمی عن ابن عمر :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رَأی الهِلالَ قالَ : اللّهُ أکبَرُ ، اللّهُمَّ أهِلَّهُ عَلَینا بِالأَمنِ وَالإیمانِ ، وَالسَّلامَهِ وَالإِسلامِ ، وَالتَّوفیقِ لِما یُحِبُّ رَبُّنا ویَرضی ، رَبُّنا ورَبُّکَ اللّهُ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رَأی الهِلالَ ... قالَ : اللّهُمَّ أهِلَّهُ عَلَینا بِالأَمنِ وَالإیمانِ ، وَالسَّلامَهِ وَالإِسلامِ وَالإِحسانِ . (2)
عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ فِی الیَومِ السّادِسِ مِنَ الشَّهرِ :الحَمدُ للّهِِ الَّذی آمَنَ روعَنا (3) . (4)
عنه علیه السلام أیضا :الحَمدُ للّهِِ الَّذی آمَنَنا ، الحَمدُ للّهِِ الَّذی کَبَتَ (5) عَدُوَّنا . (6)
.
1- .سنن الدارمی: ج 1 ص 428 ح 1639، صحیح ابن حبّان: ج 3 ص 171 ح 888، المعجم الکبیر: ج 12 ص273 ح 13330، المستدرک علی الصحیحین: ج 4 ص 317 ح 7767 عن طلحه بن عبیداللّه ، کنز العمّال: ج7 ص 78 ح 18045.
2- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 71 ح 329 عن دارم بن قبیصه عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، الأمالی للطوسی : ص495 ح 1084 عن عمر بن علی عن أبیه الإمام زین العابدین علیه السلام عن محمّد بن الحنفیه، مصباح المتهجّد: ص 540 ح 625 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، الإقبال: ج 1 ص 62 عن محمّد بن الحنفیه، بحار الأنوار: ج 95 ص 343 ح 1.
3- .الرَّوعُ : الفَزَعُ (النهایه: ج2 ص276 «روع»).
4- .الدروع الواقیه: ص 185، بحار الأنوار: ج97 ص193 ح3.
5- .کبت اللّه ُ عدوّنا: أی أذلّه وصرفه (النهایه: ج 4 ص 138 «کبت»).
6- .الدروع الواقیه: ص 185، بحار الأنوار: ج97 ص193 ح3.
ص: 511
سنن الدارمی به نقل از ابن عمر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، هرگاه ماه نو را می دید ، می گفت : «بزرگ تر است خدا . بار خدایا ! این را با امنیّت و ایمان ، و سلامت و اسلام ، و توفیق به آنچه تو ای پروردگار ما دوست داری و می پسندی ، برای ما نو گردان . پروردگار ما و تو [ای ماه!] خداست» .
امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هرگاه هلال ماه را می دید ... می گفت : «بار خدایا ! در این ماه ، ما را از امنیّت و ایمان و سلامت و اسلام و نیکوکاری ، برخوردار گردان» .
امام علی علیه السلام از دعای ایشان در روز ششم ماه :ستایش ، خدایی را که ترس ما را به امنیّت ، مبدّل ساخت .
امام علی علیه السلام از دعای ایشان در روز ششم ماه :ستایش ، خدایی را که ما را در امنیّت قرار داد . ستایش ، خدایی را که دشمن ما را سرکوب کرد .
.
ص: 512
الإمام زین العابدین علیه السلام مِن دُعائِهِ بِالعافِیَهِ :وَامنُن عَلَیَّ بِالصِّحَّهِ وَالأَمنِ . (1)
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ :اللّهُمَّ أعطِنِی السَّعَهَ فِی الرِّزقِ ، وَالأَمنَ فِی الوَطَنِ . (2)
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأبدِلنی ... مِن مَرارَهِ خَوفِ الظّالِمینَ حَلاوَهَ الأَمَنَهِ . (3)
عنه علیه السلام :إلهی ومَولایَ وغایَهَ رَجائی ، أشرَقتَ مِن عَرشِکَ عَلی أرَضیکَ ومَلائِکَتِکَ وسُکّانِ سَماواتِکَ ، وقَدِ انقَطَعَتِ الأَصواتُ ، وسَکَنَتِ الحَرَکاتُ ، وَالأَحیاءُ فِی المَضاجِعِ کَالأَمواتِ ، فَوَجَدتَ عِبادَکَ فی شَتَّی الحالاتِ : فَمِنهُ خائِفٌ لَجَأَ إلَیکَ فَآمَنتَهُ . (4)
الإمام الرضا علیه السلام فی الدُّعاءِ :یا مَن دَلَّنی عَلی نَفسِهِ ، وذَلَّلَ قَلبی بِتَصدیقِهِ ، أسأَ لُکَ الأَمنَ وَالإیمانَ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . (5)
الإمام الهادی علیه السلام فی قُنوتِهِ :یا مَن دَعاهُ المُضطَرّونَ فَأَجابَهُم ، ولَجَأَ إلَیهِ الخائِفونَ فَآمَنَهُم ، وعَبَدَهُ الطّائِعونَ فَشَکَرَهُم ، وحَمِدَهُ الشّاکِرونَ فَأَثابَهُم . (6)
الإمام المهدی علیه السلام فِی الدُّعاءِ :یا آمِناً مِن کُلِّ شَیءٍ ، وکُلُّ شَیءٍ مِنکَ خائِفٌ حَذِرٌ ، أسأَلُکَ بِأَمنِکَ مِن کُلِّ شَیءٍ ، وخَوفِ کُلِّ شَیءٍ مِنکَ ، أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تُعطِیَنی أمانا لِنَفسی وأهلی ووَلَدی وسائِرِ ما أنعَمتَ بِهِ عَلَیَّ ، حَتّی لا أخافَ أحَدا ، ولا أحذَرَ مِن شَیءٍ أبَدا ، إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ ، وحَسبُنَا اللّهُ ونِعمَ الوَکیلُ . (7)
.
1- .الصحیفه السجادیه: ص 97 الدعاء 23.
2- .مصباح المتهجّد: ص 595 ح 691، الإقبال : ج 1 ص 171 کلاهما عن أبی حمزه الثمالی، بحار الأنوار: ج98 ص91 ح2.
3- .الصحیفه السجادیه: ص 82 الدعاء 20.
4- .بحار الأنوار: ج 94 ص 130 ح 19 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی .
5- .الکافی: ج 2 ص 579 ح 9 عن إبراهیم بن أبی البلاد عن عمّه .
6- .مهج الدعوات: ص 83، مصباح المتهجّد: ص 516 ح 598 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه، بحار الأنوار: ج85 ص 227 ح 1.
7- .مهج الدعوات: ص 352 عن أبی عبد اللّه الحسین بن محمّد البزوفری، مکارم الأخلاق: ج 2 ص 136 ح 2346، المصباح للکفعمی: ص 522، بحار الأنوار: ج 89 ص 324 ح 30.
ص: 513
امام زین العابدین علیه السلام از دعای ایشان برای عافیت (آسایش) :و مرا از نعمت تن درستی و امنیّت ، برخوردار فرما !
امام زین العابدین علیه السلام در دعای ایشان :بار خدایا ! گشایش در روزی ، و امنیّت در وطن را عطایم فرما .
امام زین العابدین علیه السلام :بار خدایا ! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست ، و به جای ... تلخیِ ترس از ستمگران ، شیرینی امنیّت را عطایم کن .
امام زین العابدین علیه السلام :معبودا و سَروَرا ! و ای فرجامینْ امید من! تو از فرازِ عرشت بر زمین هایت و فرشتگانت و باشندگان در آسمان هایت درخشیدی ، و آواها بُریده شد ، و جنبش ها آرام گرفت ، و زندگان در بسترها چونان مُردگان شدند ، و تو بندگانت را در حالات گونه گون یافتی : از آنهاست ترسانی که به تو پناه آورده و تو او را آرامش و امنیّت بخشیده ای .
امام رضا علیه السلام در دعا :ای کسی که مرا به خودت ره نمون شدی و دلم را به تصدیقت رام ساختی ، امنیّت و ایمان را در دنیا و آخرت ، از تو درخواست می کنم .
امام هادی علیه السلام در قنوتش :ای آن که درماندگان او را خواندند و پاسخشان داد ، و بیمناکان به او پناه بردند و آسوده خاطرشان کرد ، و فرمان بُرداران بندگی اش کردند و [از عبادت آنان] سپاس گزاری نمود ، و سپاس گزاران او را ستودند و پاداششان داد .
امام مهدی علیه السلام در دعا :ای ایمن از هر چیز ، و هر چیز از تو بیمناک! به ایمنی ات از هر چیز و بیمناکی هر چیز از تو ، از تو درخواست می کنم که بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرستی ، و به خودم و همسر و فرزندم و دیگر نعمت هایی که ارزانی ام داشته ای ، امنیّت بخشی ، چندان که هرگز از کسی نترسم و از چیزی بیمناک نباشم ، که به راستی ، تو بر هر چیزی توانایی ؛ و خدا ما را بس است و او ، نیکو حمایتگری است .
.
ص: 514
1 / 5البَلَدُ المِثالِیُّ فِی الأَمنِالکتاب« وَ هَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ » . (1)
« وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَهً لِّلنَّاسِ وَ أَمْنًا » . (2)
«فِیهِ ءَایَاتُ بَیِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَن دَخَلَهُ کَانَ ءَامِنًا» . (3)
« أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا ءَامِنًا وَ یُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَهِ اللَّهِ یَکْفُرُونَ » . (4)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن قَتَلَ قَتیلاً وأذنَبَ ذَنباً ثُمَّ لَجَأَ إلَی الحَرَمِ فَقَد أمِنَ ، لا یُقادُ فیهِ ما دامَ فِی الحَرَمِ ، ولا یُؤخَذُ ولا یُؤذی ولا یُؤوی ولا یُطعَمُ ولا یُسقی ولا یُبایَعُ ولا یُضیفُ ولا یُضافُ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :ألا لَعنَهُ اللّهِ وَالمَلائِکَهِ وَالنّاسِ أجمَعینَ عَلی مَن أحدَثَ فِی الإِسلامِ حَدَثاَ ، یَعنی یُحدِثُ فِی الحِلِّ فَیَلجَأُ إلَی الحَرَمِ فَلا یُؤویهِ أحَدٌ ، ولا یَنصُرُهُ ، ولا یُضیفُهُ ، حَتّی یَخرُجَ إلَی الحِلِّ فَیُقامَ عَلَیهِ الحَدُّ . (6)
.
1- .التین: 3.
2- .البقره: 125.
3- .آل عمران: 97 .
4- .العنکبوت : 67 .
5- .الجعفریّات : ص 71 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، مستدرک الوسائل : ج 9 ص 332 ح 11025 .
6- .الجعفریّات : ص 71 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، مستدرک الوسائل : ج 9 ص 332 ح 11026 .
ص: 515
1 / 5 شهر نمونه در امنیّت
1 / 5شهر نمونه در امنیّتقرآن«و سوگند به این شهر امن» .
«و چون خانه [ی کعبه] را برای مردم ، محلّ اجتماع و [جای] امنی قرار دادیم» .
«در آن ، نشانه هایی روشن است . [از جمله] مقام ابراهیم است ، و هر که در آن درآید ، در امان است» .
«آیا ندیده اند که ما [برای آنان] حرمی امن قرار دادیم ، و حال آن که مردم از حواشی آن ، رُبوده می شوند؟ آیا به باطل ، ایمان می آورند و به نعمت خدا کفر می ورزند؟» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مرتکب قتلی شود و دست به گناهی بزند ، سپس به حرم [امن الهی] پناه ببرد ، در امان است و تا زمانی که در حرم است ، نه باید او را قصاص کرد ، نه دستگیر کرد ، نه آزارش داد ، نه پناهش داد ، نه آب و غذایش داد ، نه با او داد و ستد کرد ، نه میهمانش شد و نه میهمانش کرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هان ! لعنت خدا و فرشتگان و مردم ، همگی ، بر کسی باد که در اسلام ، حادثه آفرینی کند ؛ یعنی در غیر حرم ، دست به حادثه ای (قتلی) بزند و به حرم (مکّه) پناه ببرد ! چنین شخصی را هیچ کس حق ندارد جا و پناه دهد ، یاری اش رساند و میهمانش کند تا آن که به خارج حرم برود و حد بر او جاری گردد .
.
ص: 516
عنه صلی الله علیه و آله :الحَرَمُ لا یُختَلی خلاؤه ، ولا یُعضَدُ شَجَرُهُ ولا شَوکُهُ ، ولا یُنَفَّرُ صَیدُهُ ... فَمَن أصَبتُموهُ اختَلی أو عَضَدَ الشَّجَرَ أو نَفَّرَ الصَّیدَ فَقَد حَلَّ لَکُم سَبُّهُ وأن توجِعوهُ ظَهرَهُ بِمَا استَحَلَّ فِی الحَرَمِ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :کُلُّ شَیءٍ یَنبُتُ فِی الحَرَمِ فَهُوَ حَرامٌ عَلَی النّاسِ أجمَعینَ ، إلّا ما أنبَتَّهُ أنتَ وغَرَستَهُ . (2)
الکافی عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : « وَمَن دَخَلَهُ کَانَ ءَامِنًا » ، البَیتَ عَنی أمِ الحَرَمَ ؟ قالَ : مَن دَخَلَ الحَرَمَ مِنَ النّاسِ مُستَجیرا بِهِ فَهُوَ آمِنٌ مِن سَخَطِ اللّهِ ، ومَن دَخَلَهُ مِنَ الوَحشِ وَالطَّیرِ کانَ آمِنا مِن أن یُهاجَ أو یُؤذی حَتّی یَخرُجَ مِنَ الحَرَمِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام عِندَما سُئِلَ عَن طائِرٍ أهلِیٍّ اُدخِلَ الحَرَمَ حَیّاً :لا یُمَسُّ لِأَنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ : «مَن دَخَلَهُ کَانَ ءَامِنًا» . (4)
.
1- .الجعفریّات : ص 71 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 310 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه .
2- .تهذیب الأحکام : ج 5 ص 380 ح 1325 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 254 ح 2342 ، الکافی : ج 4 ص 231 ح 2 لیس فیه ذیله وکلّها عن حریز ، وسائل الشیعه : ج 9 ص 175 ح 17079 .
3- .الکافی : ج 4 ص 226 ح 1، تهذیب الأحکام : ج 5 ص 449 ح 1566 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 251 ح 2327 ، مجمع البیان : ج 1 ص 387 ، عوالی اللآلی : ج 2 ص 95 ح 255 ولیس فیهما صدره ، وسائل الشیعه : ج 9 ص 335 ح 17604 .
4- .تهذیب الأحکام : ج 5 ص 348 ح 1206 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 262 ح 2367 ، علل الشرائع : ص 451 ح 1 و ص 454 ح 7 کلّها عن معاویه بن عمّار ، بحارالأنوار : ج 99 ص 152 ح 24 .
ص: 517
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گیاهِ [خشک یا تَرِ] حرم را نباید چید ، درخت و خارش را نباید قطع کرد ، و صیدش را نباید رَم داد ... . پس اگر کسی را دیدید که گیاهی را چید یا درختی را قطع کرد یا صیدی را رَم داد ، بر شما رواست که به سبب رواشماری اش در حرم ، به او ناسزا بگویید و پشتش را دردمند سازید .
امام صادق علیه السلام :هر چیزی که در حرم می روید ، بر همه مردم حرام است ، بجز آنچه [از گیاه و درخت ]خودت کاشته ای و نشانده ای .
الکافی به نقل از عبد اللّه بن سنان :از امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «و هر که بدان وارد شود ، در امان است» پرسیدم که: آیا مقصود ، خانه [ی کعبه ]است یا حرم؟ فرمود : «هر انسانی که به حرمْ وارد شود و به آن پناهنده گردد ، از خشم خدا در امان است ، و هر حیوان وحشی و پرنده ای که به آن وارد شود ، در امان است و نباید آن را رَم داد یا اذیّت کرد تا از حرم ، خارج شود» .
امام صادق علیه السلام در پاسخ پرسشی در باره وارد شدن پرنده اهلی به حرم :نباید به آن دست زد ؛ چرا که خداوند متعال می فرماید : «هر که بدان وارد شود ، در امان است» .
.
ص: 518
عنه علیه السلام عِندَما سُئِل عَن ظَبیٍ دَخَلَ الحَرَمَ :لا یُؤخَذُ ولا یُمَسُّ ، إنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ : «مَن دَخَلَهُ کَانَ ءَامِنًا» . (1)
مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام :مَن دَخَلَ الحَرَمَ أمِنَ مِنَ الخَلقِ ، ومَن دَخَلَ المَسجِدَ أمِنَت جَوارِحُهُ أن یَستَعمِلَها فِی المَعصِیَهِ ، ومَن دَخَلَ الکَعبَهَ أمِنَ قَلبُهُ مِن أن یَشغَلَهُ بِغَیرِ ذِکرِ اللّهِ . (2)
1 / 6الأَمنُ المَوعودُالکتاب« وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئا وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » . (3)
الحدیثالإمام الصادق علیه السلام فی مَعنی قَولِهِ عز و جل « وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئا» :نَزَلَت فِی القائِمِ وأصحابِهِ . (4)
.
1- .تهذیب الأحکام : ج 5 ص 362 ح 1258 عن محمد بن مسلم ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 262 ح 2368 عن محمد بن مسلم عن أحدهما علیهماالسلام ، وسائل الشیعه : ج 9 ص 176 ح 17082 .
2- .مصباح الشریعه: ص 16، بحار الأنوار: ج 70 ص 23 ح 22.
3- .النور: 55.
4- .الغیبه للنعمانی: ص 240 ح 35 عن أبی بصیر، تفسیر القمّی: ج 1 ص 14 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار: ج 51 ص 58 ح 50.
ص: 519
1 / 6 امنیّت موعود
امام صادق علیه السلام در پاسخ پرسشی در باره آهویی که به حرم در آمده است :گرفته نشود و دست هم زده نشود ؛ چرا که خداوند متعال فرموده است : «هر که بدان وارد شود ، در امان است» .
مصباح الشریعه در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده شده است :هر کس به حرم درآید ، از مخلوق در امان است . هر کس به مسجد [الحرام ]درآید ، اندام هایش از این که آنها را در معصیت به کار گیرد ، در امان اند ؛ و هر کس به کعبه درآید ، دلش از این که آن را به غیر یاد خدا مشغول دارد ، در امان است .
1 / 6امنیّت موعودقرآن«خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند ، وعده داده است که حتما آنان را در این زمین ، جانشین قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند ، جانشین قرار داد ، و آن دینی را که برایشان پسندیده است ، به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدّل گردانَد [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من ، شریک نگردانند ؛ و هر کس پس از آن به کفر گراید ، آنان اند که فاسق اند» .
حدیثامام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «خدا به کسانی از شما که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند ، وعده داده است که حتما آنان را در این زمین ، جانشین قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از ایشان بودند ، جانشین قرارداد ، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدّل گردانَد [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نسازند» :این آیه ، در باره قائم علیه السلام و یاران او نازل شده است .
.
ص: 520
بحار الأنوار :عَن صَفوانَ أنَّهُ لَمّا طَلَبَ المَنصورُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام ، تَوَضَّأَ وصَلّی رَکعَتَینِ ، ثُمَّ سَجَدَ سَجدَهَ الشُّکرِ ، وقالَ : اللّهُمَّ إنَّکَ وَعَدتَنا عَلی لِسانِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَوعدُکَ الحَقُّ ، أنَّکَ تُبَدِّلُنا مِن بَعدِ خَوفِنا أمناً ، اللّهُمَّ فَأَنجِز لَنا ما وَعَدتَنا إنَّکَ لا تُخلِفُ المیعادَ . قالَ : قُلتُ لَهُ : یاسَیِّدی فَأَینَ وَعدُ اللّهِ لَکُم؟ فَقالَ علیه السلام : قَولُ اللّهِ عز و جل : « وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ » الآیَه . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :یَنتِجُ اللّهُ تَعالی فی هذِهِ الاُمَّهِ رَجُلاً مِنّی وأنَا مِنهُ ، یَسوقُ اللّهُ تَعالی بِهِ بَرکاتِ السَّماواتِ وَالأَرضِ ، فَیُنزِلُ السَّماءُ قَطرَها ، ویُخرِجُ الأَرضُ بَذرَها ، وتَأمَنُ وُحوشُها وسِباعُها ، ویُملَأُ الأَرضُ قِسطا وعَدلاً کَما مُلِئَت ظُلما وجَورا . (2)
صحیح البخاری عن خبّاب بن الأرت :شَکَونا إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهُوَ مُتَوَسِّدٌ بُردَهً (3) لَهُ فی ظِلِّ الکَعبَهِ ، فَقُلنا : ألا تَستَنصِرُ لَنا ، ألا تَدعو لَنا؟ فَقالَ: قَد کانَ مَن قَبلَکُم یُؤخَذُ الرَّجُلُ فَیُحفَرُ لَهُ فِی الأَرضِ، فَیُجعَلُ فیها، فَیُجاءُ بِالمِنشارِ فَیوضَعُ عَلی رَأسِهِ فَیُجعَلُ نِصفَینِ ، ویُمشَطُ بِأَمشاطِ الحَدیدِ ما دونَ لَحمِهِ وعَظمِهِ ، فَما یَصُدُّهُ ذلِکَ عَن دینِهِ ، وَاللّهِ لَیَتِمَّنَّ هذَا الأَمرُ ، حَتّی یَسیرَ الرّاکِبُ مِن صَنعاءَ إلی حَضرَمَوتَ لا یَخافُ إلَا اللّهَ، وَالذِّئبَ عَلی غَنَمِهِ، ولکِنَّکُم تَستَعجِلونَ. (4)
.
1- .بحار الأنوار: ج 51 ص 64 ح 65 نقلاً عن الصفوانی فی کتابه.
2- .الغیبه للطوسی: ص 188 ح 149 عن یحیی بن العلاء الرازی، بحار الأنوار: ج 51 ص 146 ح 16.
3- .البُردَه: کِساءٌ یُلتَحَف به . قال الأزهریّ : وجمعها بُرَد ، وهی الشمله المُخطَّطه. (لسان العرب : ج 3 ص 87 «برد») .
4- .صحیح البخاری: ج 6 ص 2546 ح 6544، سنن أبی داود: ج 3 ص 47 ح 2649، مسند ابن حنبل: ج 10 ص347 ح 27286، صحیح ابن حبّان: ج 15 ص 91 ح 6698، السنن الکبری: ج 9 ص 10 ح 17720، کنز العمّال: ج 1 ص 263 ح 1320؛ إعلام الوری: ج 1 ص 121 نحوه، بحار الأنوار: ج 18 ص 210 ح 38.
ص: 521
بحار الأنوار :از صفوان روایت شده است که چون منصور در پیِ امام صادق علیه السلام فرستاد ، ایشان وضو گرفت و دو رکعت نماز گزارد . سپس سجده شکر به جا آورد و فرمود : «بار خدایا ! تو از زبان پیامبرت محمّد صلی الله علیه و آله به ما وعده داده ای ، و وعده تو راست است که بیم ما را به ایمنی مبدّل می سازی . پس خداوندا آنچه را به ما وعده داده ای ، تحقّق بخش که تو خُلفِ وعده نمی کنی» . من گفتم : سَروَرم! کدام وعده خدا به شما؟ فرمود : «این سخن خدای عز و جل که : «خدا به کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند ، وعده داده است که حتما آنان را در این زمین ، جانشین خواهد کرد ...» » .
امام صادق علیه السلام :خداوند متعال ، در این امّت ، مردی را که از من است و من از او هستم ، به دنیا خواهد آورد ، که به واسطه او برکت های آسمان ها و زمین را به حرکت در می آورَد ، و آسمان ، بارانش را می بارانَد ، و زمین ، تخمش را می رویانَد ، و ددان و درندگان آن ، در امان اند ، و زمین که از ستم و کج روی آکنده شده است ، از دادگری و راستی پُر می شود .
صحیح البخاری به نقل از خبّاب بن اَرَت :به پیامبر خدا که در سایه کعبه ، سر بر بُرده خویش نهاده بود ، شکایت کردیم و گفتیم : برایمان [از خداوند ]یاری نمی طلبی؟ برایمان دعا نمی کنی؟ فرمود : «در امّت های پیش از شما ، کسی (مؤمنی) را می گرفتند ، و چاله ای می کَنْدند و او را در آن ، قرار می دادند و ارّه ای می آوردند و روی سرش می گذاشتد و شقّه اش می کردند و با شانه های آهنی ، گوشتِ او را از استخوانش جدا می کردند ؛ امّا هیچ یک از این کارها او را از دینش بر نمی گردانْد . به خدا سوگند که این امر دین ، همه جا را فرا می گیرد تا جایی که سوار از صفا تا حَضرَموت را می پیماید و جز از خدا نمی ترسد و بیم حمله گرگ به گوسفندانش را ندارد (در امنیّت کامل ، سفر می کند) ؛ امّا شما عجله می کنید» .
.
ص: 522
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَنزِلُ عیسَی بنُ مَریَمَ إماما عادِلاً ، وحَکَما مُقسِطا، فَیَکسِرُ الصَّلیبَ ، ویَقتُلُ الخِنزیرَ ، ویُرجِعُ السِّلمَ ، ویَتَّخِذُ السُّیوفَ مَناجِلَ ، وتَذهَبُ حُمَهُ کُلِّ ذاتِ حُمَهٍ (1) ، وتُنزِلُ السَّماءُ رِزقَها، وتُخرِجُ الأَرضُ بَرَکَتَها ، حَتّی یَلعَبَ الصَّبِیُّ بِالثُّعبانِ فَلا یَضُرُّهُ ، ویُراعِی الغَنَمُ الذِّئبَ فَلا یَضُرُّها ، ویُراعِی الأَسَدُ البَقَرَ فَلا یَضُرُّها . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :لَو قَد قامَ قائِمُنا ، لَأَنزَلَتِ السَّماءُ قَطرَها ، ولَأَخرَجَتِ الأَرضُ نَباتَها ، ولَذَهَبَتِ الشَّحناءُ (3) مِن قُلوبِ العِبادِ ، وَاصطَلَحَتِ السِّباعُ وَالبَهائِمُ ، حَتّی تَمشِیَ المَرأَهُ بَینَ العِراقِ إلَی الشّامِ لا تَضَعُ قَدَمَیها إلّا عَلَی النَّباتِ ، وعَلی رَأسِها زینَتُها (4) ، لا یَهیجُها سَبُعٌ ولا تَخافُهُ . (5)
.
1- .الحُمَهُ: سَمُّ کُلِّ شیء یلدغ أو یلسَع (المصباح المنیر : ص 154 «حمی») .
2- .مسند ابن حنبل: ج 3 ص 530 ح 10265، تاریخ دمشق: ج 47 ص 496 ح 10312 کلاهما عن أبی هریره وراجع : المصنّف لابن أبی شیبه: ج 8 ص 654 ح 43 وتفسیر القرطبی: ج 16 ص 106.
3- .الشَحناءُ : العَدَاوهُ (النهایه: ج 2 ص 449 «شحن»).
4- .فی تحف العقول «زنبیلها» بدل «زینتها» .
5- .الخصال: ص 626 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 115 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 104 ح 1 .
ص: 523
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیسی بن مریم علیه السلام چونان پیشوایی عادل و داوری منصف ، فرود می آید ، و صلیب ها را می شکند ، و خوک ها را می کشد ، و صلح [و آرامش ]را باز می گرداند ، و شمشیرها را تبدیل به داس می کند ، و زهر هر زهرداری از بین می رود . آسمان ، روزیِ خود را فرو می ریزد ، و زمین ، برکت هایش را بیرون می دهد ، تا جایی که کودک ، با مار بازی کند و به او آسیبی نمی زند و گرگ ، گوسفند را می چرانَد و به آن ، گزندی نمی رسانَد و شیر ، گاو را می چرانَد و به آن ، صدمه ای نمی زند .
امام علی علیه السلام :زمانی که قائم ما ظهور کند ، آسمان ، بارانش را می بارانَد ، و زمین ، گیاهش را می رویاند ، و کینه ها از دل های بندگان می رود ، و ددها و دام ها آشتی می کنند [و چنان سرسبزی و امنیّت برقرار می شود] تا جایی که زن از عراق تا شام را پیاده می رود و جز بر گیاه و علف ، پا نمی گذارد و زیورهایش (1) را بر سرش دارد ، و هیچ درنده ای او را نمی لرزاند و نمی ترساند .
.
1- .در تحف العقول ، به جای «زیورهایش» ، «زنبیلش» آمده است .
ص: 524
الفصل الثانی: أخطر آفات الأمن2 / 1الفُرقَهُالکتاب«قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِکُمْ أَوْمِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْایَاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ» . (1)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :اِحذَروا ما نَزَلَ بِالاُمَمِ قَبلَکُم مِنَ المَثُلاتِ (2) بِسوءِ الأَفعالِ وذَمیمِ الأَعمالِ ، فَتَذَکَّروا فِی الخَیرِ وَالشَّرِّ أحوالَهُم ، وَاحذَروا أن تَکونوا أمثالَهُم . فَإِذا تَفَکَّرتُم فی تَفاوُتِ حالَیهِم ، فَالزَموا کُلَّ أمرٍ لَزِمَتِ العِزَّهُ بِهِ شَأنَهُم ، وزاحَتِ الأَعداءُ لَهُ عَنهُم ، ومُدَّتِ العافِیَهُ بِهِ عَلَیهِم ، وَانقادَتِ النِّعمَهُ لَهُ مَعَهُم ، ووَصَلَتِ الکَرامَهُ عَلَیهِ حَبلَهُم ؛ مِنَ الاِجتِنابِ لِلفُرقَهِ ، وَاللُّزومِ لِلاُلفَهِ ، وَالتَّحاضِّ (3) عَلَیها وَالتَّواصی بِها ، وَاجتَنِبوا کُلَّ أمرٍ کَسَرَ فِقرَتَهُم ، وأوهَنَ مُنَّتَهُم ؛ مِن تَضاغُنِ القُلوبِ ، وتَشاحُنِ (4) الصُّدورِ ، وتَدابُرِ النُّفوسِ ، وتَخاذُلِ الأَیدی . وتَدَبَّروا أحوالَ الماضینَ مِنَ المُؤمِنینَ قَبلَکُم ، کَیفَ کانوا فی حالِ التَّمحیصِ وَالبَلاءِ ، ألَم یَکونوا أثقَلَ الخَلائِقِ أعباءً ، وأجَهَدَ العِبادِ بَلاءً ، وأضیَقَ أهلِ الدُّنیا حالاً ؟! اِتَّخَذَتهُمُ الفَراعِنَهُ عَبیدا ، فَساموهُم سوءَ العَذابِ ، وجَرَّعوهُمُ المُرارَ ، فَلَم تَبرَحِ الحالُ بِهِم فی ذُلِّ الهَلَکَهِ وقَهرِ الغَلَبَهِ ، لا یَجِدون حیلَهً فِی امتناعٍ ، ولا سَبیلاً إلی دِفاعٍ . حَتّی إذا رَأی اللّهُ سُبحانَهُ جِدَّ الصَّبرِ مِنهُم عَلَی الأَذی فی مَحَبَّتِهِ ، وَالاِحتِمالَ لِلمَکروهِ مِن خَوفِهِ ، جَعَلَ لَهُم مِن مَضایِقِ البَلاءِ فَرَجا ، فَأَبدَلَهُمُ العِزَّ مَکانَ الذُّلِّ ، وَالأَمنَ مَکانَ الخَوفِ ، فَصاروا مُلوکا حُکّاما، وأئِمَّهً أعلاما ، وقَد بَلَغَتِ الکَرامَهُ مِنَ اللّهِ لَهُم ما لَم تَذهَبِ الآمالُ إلَیهِ بِهِم . فَانظُروا کَیفَ کانوا حَیثُ کانَتِ الأَملاءُ مُجتَمِعَهً ، وَالأَهواءُ مُؤتَلِفَهً ، وَالقُلوبُ مُعتَدِلَهً ، وَالأَیدی مُتَرادِفَهً ، وَالسُّیوفُ مُتناصِرَهً ، وَالبَصائِرُ نافِذَهً ، وَالعَزائِمُ واحِدَهً . ألَم یَکونوا أربابا فی أقطارِ الأَرَضینَ ، ومُلوکا عَلی رِقابِ العالَمینَ ؟! فَانظُروا إلی ما صاروا إلَیهِ فی آخِرِ اُمورِهِم ، حینَ وَقَعَتِ الفُرقَهُ ، وتَشَتَّتَتِ الاُلفَهُ ، وَاختَلَفَتِ الکَلِمَهُ وَالأَفئِدَهُ، وتَشَعَّبوا مُختَلِفینَ ، وتَفَرَّقوا مُتَحارِبینَ ، قَد خَلَعَ اللّهُ عَنهُم لِباسَ کَرامَتِهِ ، وسَلَبَهُم غَضارَهَ نِعمَتِهِ ، وبَقِیَ قَصَصُ أخبارِهِم فیکُم عِبَرا لِلمُعتَبِرینَ . فَاعتَبِروا بِحالِ وَلَدِ إسماعیلَ وبَنی إسحاقَ وبَنی إسرائیلَ علیهم السلام ، فَما أشَدَّ اعتِدالَ الأَحوالِ ، وأقرَبَ اشتِباهَ الأَمثالِ! تَأَمَّلوا أمرَهُم فی حالِ تَشَتُّتِهِم وتَفَرُّقِهِم، لَیالِیَ کانَتِ الأَکاسِرَهُ وَالقَیاصِرَهُ أربابا لَهُم ، یَحتازونَهُم (5) عَن ریفِ الآفاقِ، وبَحرِ العِراقِ، وخُضرَهِ الدُّنیا ، إلی مَنابِتِ الشّیحِ (6) ، ومَهافِی الرّیحِ، ونَکَدِ المَعاشِ ، فَتَرَکوهُم عالَهً مَساکینَ ، إخوانَ دَبَرٍ ووَبَرٍ ، أذَلَّ الاُمَمِ دارا ، وأجَدَبَهُم قَرارا، لا یَأوونَ إلی جَناحِ دَعوَهٍ یَعتَصِمونَ بِها ، ولا إلی ظِلِّ اُلفَهٍ یَعتَمِدونَ عَلی عِزِّها . فَالأَحوالُ مُضطَرِبَهٌ ، وَالأَیدی مُختَلِفَهٌ ، وَالکَثرَهُ مُتَفَرِّقَهٌ ؛ فی بَلاءِ أزلٍ ، وأطباقِ جَهلٍ ، مِن بَناتٍ مَوؤودَهٍ ، وأصنامٍ مَعبودَهٍ ، وأرحامٍ مَقطوعَهٍ ، وغاراتٍ مَشنونَهٍ . فَانظُروا إلی مَواقِعِ نِعَمِ اللّهِ عَلَیهِم حینَ بَعَثَ إلَیهِم رَسولاً ، فَعَقَدَ بِمِلَّتِهِ طاعَتَهُم ، وجَمَعَ عَلی دَعوَتِهِ اُلفَتَهُم ، کَیفَ نَشَرَتِ النِّعمَهُ عَلَیهِم جَناحَ کَرامَتِها ، وأسالَت لَهُم جَداوِلَ نَعیمِها ، وَالتَفَّتِ المِلَّهُ بِهِم فی عَوائِدِ بَرَکَتِها ، فَأَصبَحوا فی نِعمَتِها غَرِقینَ ، وفی خُضرَهِ عَیشِها فَکِهینَ . قَد تَرَبَّعَتِ الاُمورُ بِهِم فی ظِلِّ سُلطانٍ قاهِرٍ ، وآوَتهُمُ الحالُ إلی کَنَفِ عِزٍّ غالِبٍ ، وتَعَطَّفَتِ الاُمورُ عَلَیهِم فی ذُری مُلکٍ ثابِتٍ ، فَهُم حُکّامٌ عَلَی العالَمینَ ، ومُلوکٌ فی أطرافِ الأَرَضینَ ، یَملِکونَ الاُمورَ عَلی مَن کانَ یَملِکُها عَلَیهِم ، ویُمضونَ الأَحکامَ فیمَن کانَ یُمضیها فیهِم ! لا تُغمَزُ لَهُم قَناهٌ ، ولا تُقرَعُ لَهُم صَفاهٌ (7) ! (8)
.
1- .الأنعام : 65 .
2- .المَثُلَه: العُقوبَه، والجمع المَثُلات (الصحاح : ج 5 ص 1816 «مثل») .
3- .الحَضُّ : الحَثُّ علی الشیء ( النهایه : ج 1 ص 400 « حضض » ) .
4- .الشَّحناءُ : الحِقد ، العدواه ( لسان العرب : ج 13 ص 234 « شحن » ) .
5- .تَحوَّزَ : أی تنحّی (النهایه : ج 1 ص 460 «حوز» ) .
6- .الشِّیحُ : نبت بالبادیه معروف (مجمع البحرین : ج 2 ص 997 «شیح» ) .
7- .لا تُقرَع لهم صفاه : أی لا یَنالُهم أحد بسوء (النهایه : ج 3 ص 41 «صفا» ) .
8- .نهج البلاغه : الخطبه 192 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 472 ح 37 .
ص: 525
فصل دوم : خطرناک ترین آسیب های امنیّت
2 / 1 اختلاف
فصل دوم : خطرناک ترین آسیب های امنیّت2 / 1تفرقهقرآن«بگو : «او تواناست که از بالایِ سرتان یا از زیر پایتان ، عذابی بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه کند [و دچار تفرقه سازد ]و عذاب بعضی از شما را به بعضی دیگر بچشانَد» . بنگر که چگونه آیات خود را گوناگون بیان می کنیم ، باشد که آنان بفهمند» .
حدیثامام علی علیه السلام :بترسید از کیفرهایی که بر اثر رفتارهای زشت و کردارهای نکوهیده ، بر سرِ امّت های پیش از شما آمد و در نیک و بد ، سرنوشتِ آنان را به یاد آورید ، و از این که همانند ایشان باشید ، پرهیز کنید ، و چون در احوال نیک و بدِ آنان اندیشه کردید ، پس همان کارهایی را در پیش گیرید که سببِ اقتدار آنان شد و دشمنان را از ایشان دور ساخت و آسایش بر آنان سایه افکند و نعمت ها ، خود را در اختیار آنان نهادند و به برکت آن کرامت ، رشته اتّحاد میانشان استوار گردید ؛ کارهایی چون : دوری از پراکندگی ، و در پیش گرفتن هم بستگی و ترغیب و سفارش کردن یکدیگر به این کار . و [در مقابل ،] از کارهایی که کمرِ آنان را شکست و قدرتشان را سست کرد ، دوری کنید ؛ کارهایی چون : کنیه ورزی دل ها ، و دشمنیِ سینه ها و پشت کردن جان ها به یکدیگر و دست شستن از یاریِ هم . در سرگذشت خداباورانِ پیش از خویش ، بیندیشید که در گاهِ بلا [و آزمایش] ، چون بودند . آیا گران بارترین مردمان نبودند و بیش از همه بندگان ، در رنج و فشار به سر نمی بردند ، و بیش از همه جهانیان ، در تنگنا نمی زیستند؟! فرعون ها آنان را به بندگی گرفتند و بدترین شکنجه ها را به آنان چشانیدند و انواعِ شرنگ ها را جرعهْ جرعه در کامشان ریختند ، و پیوسته ، خوار و مقهور بودند ، و نه چاره ای برای سر برتافتن می یافتند ، و نه راهی برای دفاع از خود . تا آن گاه که چون خداوند سبحان دید در راه دوستی او بر آزارها بس شکیبایند و از بیم او ناملایمات را تحمّل می کنند ، از آن تنگناهای بلا [و رنج] ، گشایشی بر ایشان پدیدار ساخت و خواریِ آنان را به عزّت ، و ترسشان را به امنیّت بدل ساخت ، و پادشاهانیِ فرمان فرما و پیشوایانی برجسته شدند و به چنان کرامتی از جانب الهی دست یافتند که حتّی آرزوی آن را هم در سر نپرورانیده بودند . پس بنگرید که چون بودند آن گاه که جمعیت ها یک پارچه بودند ، و خواسته ها [و باورها] ، یکی بود ، و دست ها ، کمک هم بودند ، و شمشیرها ، یاور یکدیگر بودند ، و بینش ها ژرف ، و اراده ها یکسان بودند . آیا مِهتران سراسر زمین نبودند و بر جهانیان ، شهریاری نمی کردند؟! نیز به فرجامِ کار آنها بنگرید آن گاه که در میانشان ، جدایی افتاد و رشته هم بستگی گسست ، و سخن ها و دل ها ناساز شد ، و به دسته های گوناگون ، تقسیم شدند و گروه گروه ، به جان یکدیگر افتادند . در این هنگام ، خداوند ، جامه گرامیداشت خود را از تن آنان برکَنْد و نعمت های فراوانش را از ایشان گرفت ، و داستان سرگذشت آنان در میان شما مانْد تا درسِ عبرتی باشد برای عبرت آموزان . بنا بر این ، از سرگذشت فرزندان اسماعیل و پسران اسحاق و پسران اسرائیل علیهم السلام پند گیرید ، که سرگذشت ها سخت همسان اند و داستان ها [ی گذشتگان] ، همانندیِ بس نزدیکی دارند! در کار آنان ، آن گاه که پراکنده و از هم جدا بودند ، بیندیشید ، در شب هایی [و روزگاران تاریکی] که کسراها و قیصرها ارباب آنها بودند و آنان را از کشتزارها و دریای عراق (دجله و فرات) و اراضی سرسبز و خرّم ، به جاهایی راندند که رویشگاهِ دِرَمنِه و خیزشگاه تندبادها بودند و زندگی در آنها سخت بود . آنان را [در این اماکن] نیازمند و مستمند ، رها کردند و یار و همراه زخم و کُرک [شتر ]شدند . در بدترین سراها و بی آب و علف ترین سرزمین ها به سر می بردند . زیر بار مِهتری گِرد نمی آمدند ، و نه در سایه [ اُلفت و] هم بستگی ای بودند که بر قدرت آن تکیه کنند . اوضاع ، آشفته بود ، و دست ها پراکنده ، و تفرقه بیداد می کرد و در رنج شدید و جهلِ مطلق می زیستند . دختران را زنده به گور می کردند و بت می پرستیدند و رشته های خویشاوندی را می بُریدند و غارتگری می کردند . سپس بنگرید به نعمت هایی که خداوند ، هنگام فرستادن پیامبری به سوی آنان ، ارزانی شان داشت : اطاعت آنان را از آیین خود ، بر عهده شان گذاشت و بر گِرد دعوت خود ، همدل و هم داستانشان نمود ، و نعمت ، بالِ کرامتش را بر سرِ آنان گسترانید و جویبار نعمت هایش را بر ایشان ، روان ساخت ، و این آیین (اسلام) با فواید و حاصل های برکت خود ، آنان را فرو گرفت و در نعمت آن ، غرق شدند ، و در خرّمی زندگی اش ، شاد زیستند . بر اریکه فرمان روایی ، بِلامنازع نشستند و در سایه قدرتی چیره ، آرمیدند و در پناه عزّت و بزرگواری پیروزی قرار گرفتند و بر جهانیان ، فرمان روا شدند و بر کران تا کران زمین ، شهریار گشتند و زمامدار امورِ کسانی شدند که روزگاری ، زمامِ امور آنان را در دست داشتند ، و بر کسانی قوانینی را اجرا کردند که زمانی ، آنها بر ایشان اجرا می کردند . دیگر ، نه کسی را جرئت آن بود که نیزه ای در برابرشان به مُشت فِشارد ، و نه سنگی به سویشان بیفکند .
.
ص: 526
. .
ص: 527
. .
ص: 528
2 / 2الظُّلمُالکتاب«الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ» . (1)
.
1- .الأنعام : 82 .
ص: 529
2 / 2 ستم
2 / 2ستمقرآن«آنان که ایمان آوردند و ایمانشان را به ستم نیالودند ، ایشان راست امنیّت ، و هم ایشان اند ره یافتگان» .
.
ص: 530
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام :إنَّ البَغیَ وَالزّورَ یوتِغانِ (1) المَرءَ فی دینِهِ ودُنیاهُ ، ویُبدِیانِ خَلَلَهُ عِندَ مَن یَعیبُهُ. (2)
عنه علیه السلام :اِحذَرِ العَسفَ (3) وَالحَیفَ (4) ؛ فَإِنَّ العَسفَ یَعودُ بِالجَلاءِ ، وَالحَیفَ یَدعو إلَی السَّیفِ. (5)
2 / 3الکُفرانُالکتاب«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ» . (6)
«لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ ءَایَهٌ جَنَّتَانِ عَن یَمِینٍ وَ شِمَالٍ کُلُواْ مِن رِّزْقِ رَبِّکُمْ وَ اشْکُرُواْ لَهُ بَلْدَهٌ طَیِّبَهٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ * فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَیْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَیْ ءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ * ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُواْ وَ هَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ * وَ جَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْقُرَی الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًی ظَاهِرَهً وَ قَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُواْ فِیهَا لَیَالِیَ وَ أَیَّامًا ءَامِنِینَ * فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَ مَزَّقْنَاهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَایَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ» . (7)
.
1- .یوتِغُ : یُهلِکُ (النهایه : ج 5 ص 149 «وتغ» ) .
2- .نهج البلاغه : الکتاب 48 ، وقعه صفّین : ص493 وفیه « یغنیه » بدل « یعیبه » ، بحار الأنوار : ج33 ص308 ح558 .
3- .العَسْفُ : الجَورُ (النهایه : ج 3 ص 236 «عسف» ) .
4- .الحَیفُ : الجَورُ والظُلم (النهایه : ج 1 ص 469 «حیف» ) .
5- .نهج البلاغه : الحکمه 476 ، خصائص الأئمّه : ص 125 ، روضه الواعظین : ص 511 ، بحار الأنوار : ج33 ص488 ح693 .
6- .النحل : 112 .
7- .سبأ : 15 19 .
ص: 531
2 / 3 ناسپاسی
حدیثامام علی علیه السلام :تعدّی و دروغ ، دین و دنیای آدمی را تباه می کنند و عیب او را برای عیبجویانش ، نمایان می سازند .
امام علی علیه السلام :از زورگویی و بیدادگری بپرهیز ؛ زیرا زورگویی ، به آوارگی [مردم ]می انجامد و بیدادگری ، کار را به شمشیر [و قیام مردم] می کشانَد .
2 / 3ناسپاسیقرآن«و خدا ، آبادی ای را نمونه آورد که امن و آرام بود و روزی اش از هر جا فراوان می رسید . پس نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به سزای کاری که کردند ، طعم گرسنگی و ترس (ناامنی) را به آن چشانید» .
«قطعا برای [مردم] سبأ در محلّ سکونتشان نشانه [ی رحمتی] بود ؛ دو باغستان از راست و چپ . [به آنان گفتیم :] از روزیِ پروردگارتان بخورید و او را شکر کنید . شهری است خوش و خدایی آمرزنده . پس روی گردانیدند و بر آنان ، سیل [سدّ ]عَرِم را روانه کردیم و دو باغستان آنها را به دو باغ که میوه هایی تلخ و شوره گز و نوعی از کُنار تُنُک داشت ، تبدیل کردیم . این [عقوبت] را به سزای آن که کفرانِ نعمت کردند ، به آنان جزا دادیم . و آیا جز ناسپاس را به مجازات می رسانیم؟ و میان آنان و میان آبادی هایی که در آنها برکت نهاده بودیم ، شهرهایی متّصل به هم قرار داده بودیم ، و در میان آنها ، مسافت را به اندازه مقرّر داشته بودیم . در این راه ها ، شب ها و روزها آسوده خاطر بگردید ، پس گفتند : «پروردگارا ! میان [منزل های ]سفرهایمان فاصله بیانداز» و برخویشتن ، ستم کردند . پس آنها را [برای آیندگان ، موضوع] حکایت ها گردانیدیم ، و سختْ تار و مارِشان کردیم . قطعا در این [ماجرا ]برای هر شکیبایِ سپاس گزاری عبرت هاست» .
.
ص: 532
«أَتُتْرَکُونَ فِی مَا هَاهُنَا ءَامِنِینَ * فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ * وَ زُرُوعٍ وَ نَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِیمٌ * وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا فَارِهِینَ * فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ * وَلَا تُطِیعُواْ أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ * الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لَا یُصْلِحُونَ » . (1)
الحدیثدعائم الإسلام:عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أنَّهُ سُئِلَ عَنِ الصَّلاهِ عَلی کُدسِ (2) الحِنطَهِ ؟ فَنَهی عَن ذلِکَ، فَقیلَ لَهُ : فَإِذَا افتُرِشَ فَکانَ کَالسَّطحِ؟ فَقالَ : لا یُصَلّی عَلی شَیءٍ مِنَ الطَّعامِ ، فَإِنَّما هُوَ رِزقُ اللّهِ لِخَلقِهِ ونِعمَتُهُ عَلَیهِم ، فَعَظِّموهُ ولا تَطَؤوهُ ولا تَستَهینوا بِهِ ، فَإِنَّ قَوما فیمَن کانَ قَبلَکُم وَسَّعَ اللّهُ عَلَیهِم فی أرزاقِهِم ، فَاتَّخَذوا مِنَ الخُبزِ النَّقِیِ مِثلَ الأَفهارِ (3) فَجَعَلوا یَستَنجونَ (4) بِهِ ، فَابتَلاهُمُ اللّهُ عز و جل بِالسِّنینَ وَالجوعِ ، فَجَعَلوا یَتَتَبَّعونَ ما کانوا یَستَنجونَ بِهِ فَیَأکُلونَهُ ، فَفیهِم نَزَلَت هذِهِ الآیَهُ : «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ» . (5)
دعائم الإسلام: عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أنَّهُ قالَ :کانَ أبی علیه السلام إذا رَأی شَیئا مِنَ الطَّعامِ فی مَنزِلِهِ قَد رُمِیَ بِهِ ، نَقَصَ مِن قوتِ أهلِهِ مِثلَهُ . وکانَ یَقولُ فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ» ، قالَ : هُم أهلُ القَریَهِ ، کانَ اللّهُ عز و جل قَد أوسَعَ عَلَیهِم فی مَعایِشِهِم فَاستَخشَنُوا الاِستِنجاءَ بِالحِجارَهِ ، وَاستَعمَلوا مِن الخُبزِ (6) مِثلَ الأَفهارِ ، وکانوا یَستَنجونَ بِها . فَبَعَثَ اللّهُ عَلَیهِم دَوابَّ أصغَرَ مِنَ الجَرادِ ، فَلَم تَدَع لَهُم شَیئا مِمّا خَلَقَهُ اللّهُ مِن شَجَرٍ ولا نَباتٍ إلّا أکَلَتهُ ، فَبَلَغَ بِهِمُ الجَهدُ إلی أن رَجَعوا إلَی الَّذی کانوا یَستَنجونَ بِهِ مِنَ الخُبزِ ، فَیَأکُلونَهُ . (7)
.
1- .الشعراء : 146 152 .
2- .الکُدسُ : ما یجمع من الطعام فی البیدر (المصباح المنیر : ص 527 «کدس» ) .
3- .الفِهْر: الحَجَر (النهایه: ج 3 ص 481 «فهر») .
4- .استَنجَیت : غَسلتُ مَوضِع النَّجو [أی الغائط] أو مَسَحتُه بحَجَر أو مَدَر (المصباح المنیر : ص 595 «نجا») .
5- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 179 ، بحار الأنوار : ج 84 ص 98 ح 16 .
6- .فی المصدر: «من خبزه»، والتصویب من بعض نسخ المصدر المنقوله فی الهامش وکما فی بحار الأنوار.
7- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 114 ح 379 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 431 ح 16 .
ص: 533
«آیا شما را در آنچه دارید ، آسوده رها می کنند ، در باغ ها و در کنار چشمه ساران و کشتزارها و خرمابُن هایی که شکوفه هایشان لطیف است و هنرمندانه [برای خود] از کوه ها خانه هایی می تراشید ؟ و از خدا ، پروا کنید و فرمان ببرید ، و از فرمان افراطگران ، پیروی مکنید ؛ آنان که در زمین ، فساد می کنند و اصلاح نمی کنند » .
حدیثدعائم الإسلام :از امام صادق علیه السلام در باره نماز خواندن بر بالای خرمنِ گندم سؤال شد . امام علیه السلام از آن نهی فرمود . به ایشان گفته شد : اگر خرمن را پهن کردند و مانند پشت بامْ [مسطّح] شد ، چه؟ فرمود : «روی گندم ، به هیچ وجه نباید نماز خواند ؛ چون گندم ، روزی و نعمت خدا برای خلق اوست . پس آن را گرامی بدارید و لگدمال نکنید و به آن ، بی حرمتی ننمایید ؛ چه ، پیش از شما مردمانی بودند که خداوند روزیِ آنها را برایشان گشایش داد و آنها ، از نان خالص، شبیه قلوه سنگ می ساختند و با آن ، استنجا می کردند (موضع دفع خود را پاک می کردند) . لذا خدای عز و جل آنان را به قحطی و گرسنگی گرفتار کرد ، به طوری که دنبال نان هایی که با آنها استنجا کرده بودند ، می گشتند و آنها را می خوردند ! این آیه ، در باره همین مردمان نازل شده است : «و خدا ، آبادی ای را نمونه آورد که امن و آرام بود و روزیِ آن ، از هر جا فراوان می رسید . پس نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به سزای کاری که کردند ، طعمِ گرسنگی و ترس (ناامنی) را به ایشان چشانید» » .
دعائم الإسلام :از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود : «پدرم علیه السلام هرگاه تکّه نانی را در منزلش می دید که دور انداخته شده است ، به همان اندازه ، از توشه خانواده اش کم می کرد» . و در باره این سخن خداوند عز و جل : «و خدا ، آبادی ای را نمونه آورد که امن و آرام بود و روزی اش از هر جا فراوان می رسید . پس نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به سزای کاری که کردند ، طعمِ گرسنگی و ناامنی را به ایشان چشانید» ، می فرمود : «خداوند عز و جل به زندگی مردم این آبادی ، چندان گشایش داد که استنجا کردن با سنگ را زِبْر و خشن یافتند و از نان ، شبیه قلوه سنگ ساختند و با آنها ، استنجا می کردند . لذا خداوند ، حشراتی کوچک تر از ملخ به سراغشان فرستاد و آن حشرات ، هر درخت و گیاهی را که خداوند آفریده بود ، تماما خوردند و کار به حدّی بر مردم سخت شد که به سراغ همان نان هایی که با آنها استنجا کرده بودند ، می رفتند و آنها را می خوردند» .
.
ص: 534
الکافی عن سدیر :سَأَلَ رَجُلٌ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ...» الآیَهَ، فَقالَ : هؤُلاءِ قَومٌ کانَت لَهُم قُریً مُتَّصِلَهٌ ، یَنظُرُ بَعضُهُم إلی بَعضٍ ، وأنهارٌ جارِیَهٌ وأموالٌ ظاهِرَهٌ ، فَکَفَروا نِعَمَ اللّهِ عز و جل وغَیَّروا ما بِأَنفُسِهِم مِن عافِیَهِ اللّهِ ، فَغَیَّرَ اللّهُ ما بِهِم مِن نِعمَهٍ ، و «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ» (1) ، فَأَرسَلَ اللّهُ عَلَیهِم سَیلَ العَرِمِ (2) ، فَغَرَّقَ قُراهُم ، وخَرَّبَ دِیارَهُم ، وأذهَبَ أموالَهُم ، وأبدَلَهُم مَکانَ جَنّاتِهِم جَنَّتَینِ ذَواتی اُکُلٍ خَمطٍ (3) وأثلٍ وشَیءٍ مِن سِدرٍ قَلیلٍ ، ثُمَّ قالَ : « ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُواْ وَ هَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ » . (4)
جمال الاُسبوع فی دُعاءِ یَومِ الخَمیسِ :اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ لا إلهَ إلّا أنتَ ، قُلتَ فی کِتابِکَ : «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ ءَامِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ» ، فَبِکَ آمَنتُ وصَدَّقتُ ، فَلا تَجعَل هذا مَثَلی فی نِعمَتِکَ یاسَیِّدی ، ولا تَجعَلنی مُغتَرّا بِالطُّمَأنینَهِ إلی رَغَدِ العَیشِ ، آمِنا مِن مَکرِکَ ، لِأَنَّکَ قُلتَ فی کِتابِکَ : «فَلَا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ» (5) ، وأنَا أبرَأُ إلَیکَ مِنَ الحَولِ وَالقُّوَّهِ ، مُعتَرِفٌ بِإِحسانِکَ ، مُستَجیرٌ بِکَرَمِکَ ، مِن أن تُذیقَنی لِباسَ الجوعِ وَالخَوفِ بَعدَ الأَمنِ وَالنِّعمَهِ ، وصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ. (6)
.
1- .الرعد : 11 .
2- .سَیل العَرم : قیل : أراد سَیل الأمر العَرِم ، وقیل : العَرِم : المسنّاهُ ، وقیل : الجُرذُ الذکر ونسب إلیه السیل من حیث إنّه نقب المسنّاه (مفردات ألفاظ القرآن : ص 562 «عرم» ) .
3- .الخَمْطُ : شجر لا شوک له ، وهو الأراک (مفردات ألفاظ القرآن : ص 299 «خمط» ) .
4- .الکافی : ج 2 ص 274 ح 23 وج 8 ص 395 ح 596 ، قصص الأنبیاء للراوندی : ص 99 ح 92 نحوه ، بحار الأنوار : ج 14 ص 144 ح 3 .
5- .الأعراف : 99 .
6- .جمال الاُسبوع : ص 83 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 318 .
ص: 535
الکافی به نقل از سَدیر :مردی از امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «و گفتند : خدایا! میان سفرهایمان فاصله بینداز ، و بر خویشتن ، ستم کردند ...» ، پرسید . فرمود : «اینان ، مردمانی بودند که آبادی های به هم پیوسته داشتند ، چنان که یکدیگر را [از آبادی های خود] می دیدند . رودهای روان و املاکِ فراوان داشتند ؛ امّا نعمت های خداوند عز و جل را ناسپاسی کردند و آسایش خدا را که از آن برخوردار بودند ، دگرگون ساختند . خدا هم نعمتی را که به آنها داده بود ، دگرگون ساخت . «خداوند ، [نعمت ]هیچ قومی را دگرگون نمی سازد ، مگر آن گاه که خودشان ، آنچه را دارند [از نعمت] ، دگرگون سازند» . پس خداوند ، سیل ویرانگری را بر آنان فرستاد که آبادی هایشان را زیرِ آب فرو بُرد و خانه هایشان را ویران نمود و اموال و املاکشان را بُرد و به جای باغ هایشان ، دو باغ با میوه های تلخ و شوره گز و نوعی از کُنار تُنُک به آنان داد . سپس فرمود : «این را به سزای آن که کفران نعمت کردند ، به آنانْ جزا دادیم ، و آیا جز ناسپاس را به مجازات می رسانیم؟» » .
جمال الاُسبوع در دعای روز پنج شنبه :بار خدایا ! تو را ستایش که معبودی جز تو نیست . تو در کتابت فرمودی : «و خدا ، آبادی ای را نمونه آورد که امن و آرام بود و روزی اش از هر سو فراوان می رسید . پس نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به سزای کاری که کردند ، طعمِ گرسنگی و ترس را به آنها چشانید» . امّا من به تو ایمان دارم و تصدیقت می کنم . پس ای سَروَرم این را نمونه من در نعمتت قرار مده ، و چنان مکن که به وفور نعمتم آسوده خاطر شوم و خود را از مکر تو ایمن بپندارم ؛ که تو در کتابت فرموده ای : «جز مردم زیانکار ، کسی خود را از مکرِ خدا ایمن نمی داند» . و من از نیرو و توان [خویش ]به سوی تو بیزاری می جویم ، به نیکی کردن های تو معترفم و به کَرَم تو پناه می آورم از این که پس از [برخورداری ام از ]امنیّت و نعمت ، طعمِ گرسنگی و ترس را به من بچشانی! و بر محمّد و خاندانش درود فرست .
.
ص: 536
. .
ص: 537
. .
ص: 538
الفصل الثالث : سیاسات الإمام علیّ علیه السلام الأمنیه3 / 1الاِستِخْبارالإمام علیّ علیه السلام فی کِتابِهِ إلی عُمّالِهِ :بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ . مِن عَبدِ اللّهِ عَلِیٍّ أمیرِ المُؤمِنینَ إلی مَن قَرَأَ کِتابی هذا مِنَ العُمّالِ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ رِجالاً لَنا عِندَهُم بَیعَهٌ خَرَجوا هُرّابا فَنَظُنُّهُم وَجَّهوا نَحوَ بِلادِ البَصرَهِ ، فَاسأَل عَنهُم أهلَ بِلادِکَ ، واجعَل عَلَیهِمُ العُیونَ فی کُلِّ ناحِیَهٍ مِن أرضِکَ ، ثُمَّ اکتُب إلَیَّ بِما یَنتَهی إلَیکَ عَنهُم ، وَالسَّلامُ . (1)
وقعه صفّین :إنَّ عَلِیّا أظهَرَ أنَّهُ مُصَبِّحٌ غَدا مُعاوِیَهَ ومُناجِزُه ، فَبَلَغَ ذلِکَ مُعاوِیَهَ ، وفَزِعَ أهلُ الشّامِ لِذلِکَ وَانکَسَروا لِقَولِهِ . وکانَ مُعاوِیَهُ بنُ الضَّحّاکِ بنِ سُفیانَ صاحِبُ رایَهِ بَنی سُلَیمٍ مَعَ مُعاوِیَهَ ، وکانَ مُبغِضا لِمُعاوِیَهَ وأهلِ الشّامِ ، ولَهُ هَویً مَعَ أهلِ العِراقِ وعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، وکانَ یَکتُبُ بِالأَخبارِ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ الطُّفَیلِ العامِرِیِّ ویَبعَثُ بِها إلی عَلِیٍّ علیه السلام . (2)
.
1- .الغارات : ج 1 ص 337 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 407 ح 628 ؛ تاریخ الطبری : ج 5 ص 116 نحوه ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 3 ص 130 .
2- .وقعه صفّین : ص 468 ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 15 ص 120 .
ص: 539
فصل سوم : سیاست های امنیّتی امام علی علیه السلام
3 / 1 کسب اطّلاعات
فصل سوم : سیاست های امنیتی امام علی علیه السلام3 / 1کسب اطّلاعاتامام علی علیه السلام در نامه اش به کارگزارانش :به نام خداوند بخشنده مهربان . از بنده خدا علی ، پیشوای مؤمنان ، به هر آن کس از کارگزاران که نامه ام را بخواند . پس از حمد و سپاس الهی ، مردانی با ما بیعت داشتند و [ اینک ]گریخته اند . پس گمان می بریم که به سوی شهرهای ناحیه بصره رفته اند . از مردمان شهرهایت در باره آنان پرس وجو کن و مأموران مخفی (خبرچین ها) را از هر سوی سر زمین خود ، بر آنان بگمار . آن گاه ، آنچه را که بدان رسیدی ، برایم بنویس . والسلام!
وقعه صفّین :علی علیه السلام چنین وانمود کرد که فردا ، صبحگاهان ، به سوی معاویه خواهد رفت و با او پیکار خواهد نمود . این خبر به معاویه رسید و شامیان ، از این مطلب به وحشت افتادند و از این سخن ، شکسته شدند . معاویه بن ضحّاک بن سفیان ، پرچمدار قبیله بنی سلیم ، با معاویه بود و معاویه و شامیان را دشمن می داشت و به مردمان عراق و علی بن ابی طالب علیه السلام ، تمایل داشت و خبرها را برای عبد اللّه بن طفیل عامری می نوشت و او آن را برای علی علیه السلام می فرستاد .
.
ص: 540
وقعه صفّین :بَعَثَ عَلِیٌّ خَیلاً لِیَحبِسوا عَن مُعاوِیَهَ مادَّهً ، فَبَعَثَ مُعاوِیَهُ الضَّحاکَ بنَ قَیسٍ الفِهریَّ فی خَیلٍ إلی تِلکَ الخَیلِ فَأَزالوها ، وجاءَت عُیونُ عَلیٍّ فَأَخبَرَتهُ بِما قَد کانَ ، فَقالَ عَلِیٌّ لِأَصحابِهِ : فَما تَرونَ فیما هاهنا ؟ فَقالَ بَعضُهُم : نَری کَذا . وقالَ بَعضُهُم : نَری کَذا. فَلَمّا رَأَی ذلِکَ الاِختِلافَ أمَرَهُم بِالغُدُوِّ إلَی القَومِ، فَغاداهُم إلَی القِتالِ قِتالِ صِفّینَ ، فَانهَزَمَ أهلُ الشّامِ . (1)
أنساب الأشراف :قَدِمَ عَلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام عَینٌ لَهُ بِالشّامِ فَأَخبَرَهُ بِخَبَرِ بُسرٍ . یُقالُ: إنَّهُ قَیسُ بنُ زُرارَهَ بنِ عَمرِو بنِ حطیانٍ الهَمدانِیُّ ، وکانَ قَیسٌ هذا عَینا لَهُ بِالشّامِ یَکتُبُ إلَیهِ بِالأَخبارِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام مِن کِتابِهِ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ بُدَیلٍ :وإیّاکَ ومُواقَعَهَ أحَدٍ مِن خَیلِ العَدُوِّ حَتّی أتَقَدَّمَ عَلَیکَ ، وأذکِ العُیونَ نَحوَهُم ، وَلیَکُن مَعَ عُیونِکَ مِنَ السِّلاحِ ما یُباشِرونَ بِهِ القِتالَ ، وَلتَکُن عُیونُکَ الشُّجعانَ مِن جُندِکَ ، فَإِنَّ الجَبانَ لا یَأتیکَ بِصِحَّهِ الأَمرِ ، وَانتَهِ إلی أمری ومَن قِبَلَکَ بِإِذنِ اللّهِ وَالسَّلامُ . (3)
الفتوح فی ذِکرِ حَربِ صِفّینَ :قَد کانَ مَعَ مُعاوِیَهَ رَجُلٌ مِن حِمیَرٍ یُقالُ لَهُ الحُصَینُ بنُ مالِکٍ وکانَ یُکاتِبُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام ویَدُلُّهُ عَلی عَوراتِ مُعاوِیَهَ . (4)
.
1- .وقعه صفّین : ص 360 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 500 ح 430 ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 8 ص 39 .
2- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 212 .
3- .المعیار والموازنه : ص 131 .
4- .الفتوح : ج 3 ص 78 .
ص: 541
وقعه صفین :علی علیه السلام ، گروهی را فرستاد تا از رسیدن نیروی پشتیبانی به معاویه جلوگیری کنند . معاویه هم ضحّاک بن قیس فِهری را با جمعیتی به سوی آنان گسیل داشت و آنان را پراکنده ساختند . مأموران مخفی علی علیه السلام آمدند و آنچه را رخ داده بود ، گزارش دادند . پس علی علیه السلام به یارانش فرمود : «اینک چه باید بکنیم؟» . گروهی گفتند : این کار ، و گروهی گفتند : آن کار . وقتی اختلاف نظر آنان را دید ، فرمان داد تا صبحگاهان به سوی معاویه هجوم بَرَند و آنان را بامدادان ، به نبرد (نبرد صفّین) سوق داد و شامیان ، شکست خوردند .
أنساب الأشراف :دیده بان علی بن ابی طالب علیه السلام در شام ، نزد او آمد و گزارش بُسر را به وی داد . گفته شده که این شخص ، قیس بن زراره بن عمرو بن حطیان همدانی بود . قیس ، مأمور مخفی علی علیه السلام در شام بود و اخبار را برایش می نوشت .
امام علی علیه السلام از نامه اش به عبد اللّه بن بُدَیل :و بپرهیز از برخورد با لشکر دشمن ، تا به سوی تو آیم ! و مأموران مخفی را به سویشان گسیل دار و باید همراه آنان ، سلاحی باشد که بتوانند با آن پیکار کنند . مأموران مخفی ، باید دلیرانِ سپاه باشند ؛ چرا که ترسوها گزارش درست برایت نیاورند . خودت و هرکه با توست ، با اذن خدا به دستورهایم پایبند باشید . والسلام!
الفتوح در گزارش جنگ صفین :مردی از قبیله حِمیَر ، به نام حُصَین بن مالک ، با معاویه بود که با علی بن ابی طالب علیه السلام مکاتبه داشت و او را بر اسرار معاویه ، آگاه می ساخت .
.
ص: 542
3 / 2اِستِصلاحُ الأَعداءِالإمام علیّ علیه السلام :مَنِ استَصلَحَ عَدُوَّهُ زادَ فی عَدَدِهِ . (1)
عنه علیه السلام :مَنِ استَصلَحَ الأَضدادَ بَلَغَ المُرادَ . (2)
عنه علیه السلام :کَمالُ الحَزمِ استِصلاحُ الأَضدادِ ، ومُداجاهُ الأَعداءِ . (3)
عنه علیه السلام :الاِستِصلاحُ لِلأَعداءِ بِحُسنِ المَقالِ وجَمیلِ الأَفعالِ ، أهوَنُ مِن مُلاقاتِهِم ومُغالَبَتِهِم بِمَضیضِ (4) القِتالِ . (5)
عنه علیه السلام :الإِحسانُ إلَی المُسیءِ یَستَصلِحُ العَدُوَّ . (6)
عنه علیه السلام :کانَتِ الحُکَماءُ فیما مَضی مِنَ الدَّهرِ تَقولُ : یَنبَغی أن یَکونَ الاِختِلافُ إلَی الأَبوابِ لِعَشرَهِ أوجُهٍ : أوَّلُها : بَیتُ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ لِقَضاءِ نُسُکِهِ وَالقِیامِ بِحَقِّهِ وأداءِ فَرضِهِ ... التّاسِعُ : أبوابُ الأَعداءِ الَّتی تَسکُنُ بِالمُداراهِ غَوائِلُهُم ، ویُدفَعُ بِالحِیَلِ وَالرِّفقِ وَاللُّطفِ وَالزِّیارَهِ عَداوَتُهُم ... . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 5 ص 256 ح 8230 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 445 ح 7838 .
2- .غرر الحکم : ج 5 ص 215 ح 8043 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 431 ح 7417 .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 628 ح 7232 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 397 ح 6741 .
4- .المَضَض : وجع المصیبه ، ومضِضتُ منه : ألمت ، ومضّنی الجُرح : آلَمَنی وأوجعنی (لسان العرب : ج 7 ص 233 «مضض») .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 482 ح 1926 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 57 ح 1472 .
6- .غرر الحکم : ج 1 ص 392 ح 1517 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 48 ح 1223 وفیه «یصلح» بدل «یستصلح» .
7- .الخصال : ص 426 ح 3 عن الأصبغ بن نباته ، بحار الأنوار : ج 76 ص 61 ح 1 .
ص: 543
3 / 2 اصلاح دشمنان
3 / 2اصلاح دشمنانامام علی علیه السلام :آن که دشمنش را به صلح بکشانَد ، بر جمعیت (لشکر) خود ، افزوده است .
امام علی علیه السلام :آن که مخالفان را به صلح بکشاند ، به مقصود خواهید رسید .
امام علی علیه السلام :کمال دوراندیشی ، به آشتی واداشتنِ مخالفان و مدارا با دشمنان است .
امام علی علیه السلام :به آشتی واداشتن دشمنان با سخن نیک و رفتار زیبا ، آسان تر است از رو در رو شدن و پیکار با آنان با درد و رنجِ نبرد .
امام علی علیه السلام :نیکی کردن به بدکاران ، دشمن را به صلح می کشانَد .
امام علی علیه السلام :حکیمان ، در روزگاران گذشته می گفتند : شایسته است که رفت و آمد بر درِ خانه دیگران ، برای [یکی از این] ده انگیزه باشد : اوّلین آن ، بر در خانه خدا برای انجام دادن مناسک و اهتمام به حقّ الهی و ادای واجبات او ؛ ... نُهمی ، بر در خانه دشمنان ، که با مدارا ، غائله آنان فروکش کند و با نرمی و لطف و دید و بازدید ، دشمنی آنان برطرف شود .
.
ص: 544
عنه علیه السلام :مَنعُ أذاکَ یُصلِحُ لَکَ قُلوبَ عِداکَ . (1)
عنه علیه السلام :صافِح عَدُوَّکَ وإن کَرِهَ ، فإِنّه مِمّا أمَرَ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ بِهِ عِبادَهُ یَقولُ : «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ * وَ مَا یُلَقَّاهَآ إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُواْ وَ مَا یُلَقَّاهَآ إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ» (2) . (3)
عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :إذا صافاکَ عَدُوُّکَ رِیاءً مِنهُ فَتَلَقَّ ذلِکَ بِأَوکَدِ مَوَدَّهٍ ، فَإِنَّهُ إن ألِفَ ذلِکَ وَاعتادَهُ خَلُصَت لَکَ مَوَدَّتُهُ . (4)
3 / 3المُسالَمَهُ مَعَ الوَعیالإمام علیّ علیه السلام :وَجَدتُ المُسالَمَهَ ما لَم یَکُن وَهنٌ فِی الإِسلامِ أنجَعَ مِنَ القِتالِ . (5)
عنه علیه السلام :مِن أفضَلِ النُّصحِ الإِشارَهُ بِالصُّلحِ . (6)
عنه علیه السلام فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ :ولا تَدفَعَنَّ صُلحا دَعاکَ إلَیهِ عَدُوُّکَ وللّهِِ فیهِ رِضَیً ، فَإِنَّ فِی الصُّلحِ دَعَهً لِجُنودِکَ ، وراحَهً مِن هُمومِکَ ، وأمنا لِبِلادِکَ . ولکِنِ الحَذَرَ کُلَّ الحَذَرِ مِن عَدُوِّکَ بَعدَ صُلحِهِ ، فَإِنَّ العَدُوَّ رُبَّما قارَبَ لِیَتَغَفَّلَ ، فَخُذ بِالحَزمِ، واتَّهِم فی ذلِکَ حُسنَ الظَّنِّ . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 6 ص 129 ح 9784 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 489 ح 9057 .
2- .فصّلت : 34 و 35 .
3- .الخصال : ص 633 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 421 ح 58 .
4- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 321 ح 680 .
5- .غرر الحکم : ج6 ص244 ح 10138 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 506 ح 9288 وزاد فیه «خیرا» بعد «المسالمه» .
6- .غرر الحکم : ج 6 ص 33 ح 9379 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 470 ح 8579 وفیه «أحسن» بدل «أفضل» .
7- .نهج البلاغه : الکتاب 53 ، خصائص الأئمّه : ص 123 ، تحف العقول : ص 145 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 367 کلاهما نحوه .
ص: 545
3 / 3 سازش به همراه زیرکی
امام علی علیه السلام :خودداری از آزار [ دیگران] ، دل های دشمنان را به صلح می کشانَد .
امام علی علیه السلام :با دشمنت مصافحه کن (دستِ دوستی بده) ، گرچه ناخوش دارد ؛ چرا که آن ، از چیزهایی است که خداوند عز و جل بندگانش را بدان فرمان داده است ، [ آن جا که ]می فرماید : «بدی را به آنچه بهتر است ، دفع کن . آن گاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است ، گویی دوستی یک دل می گردد ؛ و این [ خصلت ]را جز کسانی که شکیبا بوده اند ، نمی یابند ، و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ ، نخواهد یافت» .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :اگر دشمنت تظاهر به دوستی و یک رنگی با تو کرد ، آن را با دوستیِ گرم بپذیر ؛ چرا که اگر این را ادامه دهد و بدان خو گیرد ، دوستی اش خالص می گردد .
3 / 3سازش به همراه زیرکیامام علی علیه السلام :سازش را تا زمانی که در آن ضعفی برای اسلام نباشد ، سودمندتر از نبرد یافتم .
امام علی علیه السلام :از برترین خیرخواهی ها ، راه نمایی به صلح و سازش است .
امام علی علیه السلام در سفارش نامه اش به مالک اشتر :هرگز صلحی را که دشمنت تو را بدان فرا می خوانَد وخشنودی خداوند در آن است ، کنار مَزن ؛ چرا که در صلح ، آسایش سپاهیان تو و آسودگی ات از غصّه ها و امنیت شهرهای [سرزمین] توست . لیکن زنهار ، زنهار از دشمن خود ، پس از آشتی ؛ که بسا دشمن ، نزدیک شود تا غفلتی یابد! پس دوراندیش باش و خوش گمانی را در این امور ، متّهم ساز .
.
ص: 546
3 / 4شِدَّهُ الحَذَرِ مِنَ العَدُوِّالإمام علیّ علیه السلام :مَن نامَ لَم یُنَم عَنهُ . (1)
عنه علیه السلام :کُن مِن عَدُوِّکَ عَلی أشَدِّ الحَذَرِ . (2)
عنه علیه السلام :لا تَأمَن عَدُوّا وإن شَکَرَ . (3)
عنه علیه السلام :شَرُّ الأَعداءِ أبعَدُهُم غَورا وأخفاهُم مَکیدَهً . (4)
عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :کُن لِلعَدُوِّ المُکاتِمِ أشَدُّ حَذَرا مِنکَ لِلعَدُوِّ المُبارِزِ . (5)
عنه علیه السلام :أوهَنُ الأَعداءِ کَیدا مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ . (6)
عنه علیه السلام :مَن أظهَرَ عَداوَتَهُ قَلَّ کَیدُهُ . (7)
عنه علیه السلام :لا تَغتَرَّنَّ بِمُجامَلَهِ العَدُوِّ ، فَإِنَّهُ کَالماءِ وإن اُطیلَ إسخانُهُ بِالنّارِ لا یَمتَنِعُ مِن إطفائِها . 8
.
1- .نهج البلاغه : الکتاب 62 ، الغارات : ج 1 ص 321 عن جندب .
2- .غرر الحکم : ج 6 ص 293 ح 10301 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 523 ح 9522 .
3- .غرر الحکم : ج 6 ص 268 ح 10197 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 518 ح 9402 .
4- .غرر الحکم : ج 4 ص 188 ح 5781 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 295 ح 5291 .
5- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 311 ح 575 .
6- .غررالحکم: ج 2 ص 450 ح 3258 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 122 ح 2793 ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 343 ح 947 وفیه «أهون» بدل «أوهن» وراجع : أعلام الدین : ص 313 وبحار الأنوار : ج 78 ص 377 ح 3 .
7- .غرر الحکم : ج 5 ص 196 ح 7956 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 430 ح 7354 .
ص: 547
3 / 4 هوشیاری کامل در برابر دشمن
3 / 4هوشیاریِ کامل در برابر دشمنامام علی علیه السلام :آن که به خواب رود ، [ دشمنِ او] به خواب نرود .
امام علی علیه السلام :از دشمنت ، به سختی برحذر باش .
امام علی علیه السلام :از هیچ دشمنی ایمن مباش ، گرچه سپاس گوید .
امام علی علیه السلام :بدترینِ دشمنان، آن است که ژرف نگرتر و پنهانکاری اش نسبت به نیرنگ ، زیادتر باشد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :از دشمن پنهانکارْ بیشتر برحذر باش تا دشمنِ به میدان آمده .
امام علی علیه السلام :سست ترینِ دشمنان از جهت حیله و نیرنگ ، آن است که دشمنی اش را آشکار سازد .
امام علی علیه السلام :آن که دشمنی اش را آشکار کند ، حیله اش اندک باشد .
امام علی علیه السلام :هرگز فریب ظاهرسازی دشمن را مخور ؛ چرا که دشمن ، چون آب است که گرچه گرم کردن آن با آتش به درازا کشد ، لیک از خاموش کردن آن سرْ باز نزند . 1
.
ص: 548
3 / 5التَّحذیرُ مِنِ استِصغارِ الخَصمِالإمام علیّ علیه السلام :لا تَستَصغِرَنَّ عَدُوّا وإن ضَعُفَ . (1)
عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :اِحذَرِ استِصغارَ الخَصمِ فَإِنَّهُ یَمنَعُ مِن التَّحَفُّظِ ، ورُبَّ صَغیرٍ غَلَبَ کَبیرا . (2)
عنه علیه السلام أیضا :لا تَستَصغِرَنَّ أمرَ عَدُوِّکَ إذا حارَبتَهُ ، فَإِنَّکَ إن ظَفِرتَ بِهِ لَم تُحمَد وإن ظَفِرَ بِکَ لَم تُعذَر ، والضَّعیفُ المُحتَرِسُ مِنَ العَدُوِّ القَوِیِّ أقرَبُ إلَی السَّلامَهِ مِنَ القَوِیِّ المُغتَرِّ بِالضَّعیفِ . (3)
.
1- .غرر الحکم : ج 6 ص 273 ح 10216 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 518 ح 9412 .
2- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 282 ح 231 .
3- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 309 ح 543 .
ص: 549
3 / 5 کوچک نشمردن دشمن
3 / 5کوچک نشمردن دشمنامام علی علیه السلام :هیچ دشمنی را کوچک مشمار ، گرچه ناتوان باشد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :بپرهیز از کوچک شمردن دشمن ؛ چرا که از مراقبتْ باز می دارد ، و چه بسیار کوچک هایی که بر بزرگ ها پیروز گشتند!
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :کارِ دشمن را به هنگامی که با او نبرد می کنی ، کوچک مشمار ؛ چرا که اگر پیروز شدی ، ستایش نشوی ، و اگر او بر تو پیروز گشت ، معذور نیستی . ناتوانی که مراقب دشمن توانمند است ، به سلامتْ نزدیک تر است از توانمندی که بر ناتوان ، غرّه می شود .
.
ص: 550
3 / 6التَّحذیرُ مِنِ استِنصاحِ الأَعداءِ إلّا تَجرِبَهًالإمام علیّ علیه السلام :قَد جَهِلَ مَنِ استَنصَحَ أعداءَهُ . (1)
عنه علیه السلام :لا تُشاوِر عَدُوَّکَ وَاستُرهُ خَبَرَکَ . (2)
عنه علیه السلام :اِستَشِر أعداءَکَ تَعرِف مِن رَأیِهِم مِقدارَ عَداوَتِهِم ومَواضِعَ مَقاصِدِهِم . (3)
عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :اِستَشِر عَدُوَّکَ تَجرِبَهً لِتَعلَمَ مِقدارَ عَداوَتِهِ . (4)
عنه علیه السلام :مَنِ استَعانَ بِعَدُوِّهِ عَلی حاجَتِهِ ازدادَ بُعدا مِنها . (5)
3 / 7اِنتِهازُ الفُرصَهِ فی مُواجَهَهِ الأَعداءِالإمام علیّ علیه السلام :اِستَعمِل مَعَ عَدُوِّکَ مُراقَبَهَ الإِمکانِ وانتِهازَ الفُرصَهِ ، تَظفَر . (6)
عنه علیه السلام :لا تُوقِع بِالعَدُوِّ قَبلَ القُدرَهِ . (7)
عنه علیه السلام :لا تُظهِرِ العَداوَهَ لِمَن لا سُلطانَ لَکَ عَلَیهِ . (8)
عنه علیه السلام :لا تَعَرَّض لِعَدُوِّکَ وهُوَ مُقبِلٌ ؛ فَإِنَّ إقبالَهُ یُعینُهُ عَلَیکَ ، ولا تَعَرَّض لَهُ وهُوَ مُدبِرٌ ؛ فَإِنَّ إدبارَهُ یَکفیکَ أمرَه . (9)
.
1- .غرر الحکم : ج 4 ص 473 ح 6663 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 367 ح 6177 .
2- .غرر الحکم : ج 6 ص 269 ح 10198 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 521 ح 9461 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 233 ح 2462 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 81 ح 1951 .
4- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 317 ح 634 .
5- .غرر الحکم : ج 5 ص 414 ح 8984 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 433 ح 7471 .
6- .غرر الحکم : ج 2 ص 192 ح 2347 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 83 ح 2018 .
7- .غرر الحکم : ج 6 ص 282 ح 10258 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 522 ح 9490 .
8- .کنز الفوائد : ج 2 ص 183 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 93 ح 104 .
9- .غرر الحکم : ج 6 ص 295 ح 10306 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 523 ح 9524 .
ص: 551